Hỏi: Xin cho biết rõ hơn về nữ trạng nguyên duy nhất của nước ta: Nguyễn Thị Dun hay Nguyễn Thị Duệ. Bà đậu trạng nguyên dưới triều đại nào?
Đỗ Anh Tài
(Huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh)
KHÁNH TƯỜNG: Vị nữ trạng nguyên duy nhất của nước ta là Nguyễn Thị Du. Đại Nam nhất thống chí chép tên bà là Nguyễn Thị Duệ. Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến ghi ngoài tên Nguyễn Thị Du, bà còn có tên Nguyễn Ngọc Toàn (Nam Phong, 6-1919), sinh quán ở làng Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Bà là người sắc nước hương trời lại rất thông minh, mười tuổi đã biết làm văn. Thân phụ bà cho bà cải nam trang, đi học rồi đi thi. Bà đỗ thủ khoa dưới thời nhà Mạc nhưng không rõ là vào năm nào.
Khi dự yến của vua khao thưởng các tân khoa, vua Mạc thấy nhan sắc và phong cách của bà đem lòng ngờ vực. Bị phát giác là cải nam trang nhưng chẳng những không bị trách phạt, bà Nguyễn Thị Du lại được nạp cung với tước hiệu Tinh Phi. Nhà Mạc mất, bà ẩn náu trong rừng nhưng bị quân Trịnh bắt nạp cho chúa Trịnh Tráng. Bà được phong Lễ phi Chiêu Nghi.
Bà thường được chúa Trịnh sai khảo duyệt các biểu sớ, văn bài thi đại khoa. Năm 70 tuổi, bà xin về làng dựng am Đàm Hoa. Bà mất năm 80 tuổi, táng ở quê. Ngọn Tinh phi cổ tháp xây trên mộ được liệt vào hàng Chí Linh bát cổ. Câu chuyện về bà còn ghi trong Chí Linh phong thổ ký. Làng Kiệt Đặc thờ bà là Phúc thần.
Trong một bài nghiên cứu, Nguyễn Thị Chân Quỳnh cho rằng bà sinh vào năm 1590, thi đỗ Thủ khoa năm 17 tuổi (1607) và mất năm 1670. Tuy nhiên, tác giả bài nghiên cứu cũng thừa nhận rằng những niên đại trên cũng chỉ có giá trị tương đối.
