Mới đây, Bộ Công thương nước ta ra thông báo cho biết, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã ban hành kết luận cuối cùng trong việc rà soát hành chính lần thứ 13 (POR 13) về chống bán phá giá cá tra, cá basa của Việt Nam vào thị trường Hoa Kỳ. Căn cứ kết luận này, các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra, cá basa của Việt Nam bị áp dụng mức thuế chống bán phá giá từ 2,39 - 7,74 USD/kg. Đây là các mức thuế rất cao, tác động lớn tới xuất khẩu cá tra, cá basa của Việt Nam sang Hoa Kỳ. Hiện Bộ Công thương đã và đang phối hợp với Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam cùng các doanh nghiệp, các ngành liên quan… trao đổi thông tin, đồng thời nêu ý kiến không đồng tình cách áp thuế của Hoa Kỳ.
Điều đáng tiếc là trong suốt quá trình rà soát, các doanh nghiệp Việt Nam đã nỗ lực phối hợp, cung cấp thông tin cho DOC, thế nhưng DOC vẫn quyết định sử dụng dữ liệu bất lợi sẵn có (AFA) để xác định mức thuế cuối cùng. Ngoài ra, DOC cũng thay đổi thông lệ điều tra của mình khi áp mức thuế rất cao đối với nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cá tra của Việt Nam. Bộ Công thương cho rằng, mức thuế mà Hoa Kỳ đưa ra là không khách quan, mang tính bảo hộ quá mức. Vì vậy, đề nghị phía Hoa Kỳ xem xét, điều chỉnh lại trên nguyên tắc khách quan, tuân thủ quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), công bằng cho tất cả các bên liên quan… Như vậy, một lần nữa con cá tra của Việt Nam gặp khó khi xuất vào thị trường Hoa Kỳ. Đây là điều không mới nhưng thực tế khiến không ít doanh nghiệp bất ngờ bởi áp thuế lần này là cao kỷ lục, tới 7,74 USD/kg.
Cần thấy rằng, cùng với Hoa Kỳ, mấy năm qua xuất hiện sự cạnh tranh không lành mạnh của những người bảo vệ ngành hàng cá thịt trắng của Liên minh châu Âu (EU), thường xuyên gây khó khăn cho cá tra Việt Nam. Đài truyền hình Cuatro (Tây Ban Nha) đã đưa những thông tin không đúng sự thật về cá tra Việt Nam, gây ảnh hưởng xấu cho việc xuất khẩu cá da trơn này… Một doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá tra lâu năm ở An Giang nhìn nhận: “Thời gian qua cá tra của ta chưa bao giờ “thuận buồm xuôi gió” ở thị trường Hoa Kỳ và EU… được lâu, bởi nhiều lý do khác nhau, trong đó có cuộc chiến cá thịt trắng ở EU khá căng thẳng. Nguyên nhân là do cá tra của ta thuộc cùng nhóm nhưng giá bán thấp hơn khoảng 30%; do đó các nước liên tục dựng lên những rào cản kỹ thuật nhằm hạn chế cá tra vào nước họ. Đây là vấn đề tất yếu, đòi hỏi chúng ta phải bình tĩnh và tìm cách ứng phó thích hợp…”.
Khó khăn là vậy, song tình hình nuôi, chế biến và xuất khẩu cá tra đang đi vào giai đoạn ổn định, tăng trưởng tốt. Theo Bộ NN-PTNT, trong năm 2017, kim ngạch xuất khẩu cá tra đạt 1,78 tỷ USD, tăng 4,3% so với năm 2016, đóng góp gần 22% vào giá trị xuất khẩu chung của ngành thủy sản. Trong khi đó, từ đầu năm 2018 đến nay, giá cá tra nguyên liệu ở vùng ĐBSCL tăng rất cao từ 28.000 - 30.000 đồng/kg, thậm chí tới 32.000 đồng/kg, đảm bảo cho người nuôi lời đậm. Từ cơ sở đó, năm 2018 phấn đấu xuất khẩu cá tra đạt 2 - 2,2 tỷ USD, khẳng định là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của ngành thủy sản.
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam phân tích: Các doanh nghiệp cá tra nước ta thích ứng rất linh hoạt trước sự biến động của thị trường và những rào cản kỹ thuật. Thực tế cho thấy, xuất khẩu cá tra gần đây đã giảm nhiều về số lượng ở EU; trong khi thị trường Trung Quốc - Hồng Công tiếp tục tăng mạnh 132% trong tháng 1- 2018, so với cùng kỳ năm 2017. Đây là thị trường xuất khẩu lớn nhất của cá tra Việt Nam, đạt 41 triệu USD, chiếm tới 23,9% tổng xuất khẩu cá tra. Cũng trong tháng 1-2018, giá trị xuất khẩu cá tra sang 3 thị trường lớn trong khu vực ASEAN là Thái Lan, Singapore và Philippines tăng trưởng lần lượt 163%, 71% và 114% so cùng kỳ năm 2017. Và khu vực ASEAN đang được kỳ vọng vượt EU để trở thành thị trường xuất khẩu cá tra lớn thứ 3 của Việt Nam. Đối với những thị trường tiềm năng khác như Mexico, Colombia và Ả Rập Xê Út, giá trị xuất khẩu cá tra đang tăng lần lượt là 55,7%, 81% và 79%... Điều này cho thấy, các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra ngày càng đa dạng hóa thị trường và không ngừng mở rộng thị trường mới, nhằm tránh bị phụ thuộc. Dù vậy, để phát triển bền vững ngành cá tra, lãnh đạo Công ty Thủy sản Caseamex (Cần Thơ) lưu ý, thị trường Hoa Kỳ đã tăng mức áp thuế cao, còn Trung Quốc vươn lên thị trường “số 1” nhưng cần đề phòng những rủi ro. Do đó, song hành cùng việc đẩy mạnh xúc tiến thương mại, tìm thị trường mới thì tập trung nâng cao chất lượng, đa dạng sản phẩm cá tra chế biến để gia tăng giá trị.
Một vấn đề rất quan trọng hiện nay là ngành chức năng cần thống kê nhanh và có biện pháp kiểm soát tình trạng ào ạt mở rộng diện tích nuôi cá tra khi gần đây cá được giá. Tuyệt đối không nên nuôi cá tra ngoài quy hoạch, nuôi tự phát không có hợp tác đầu ra với nhà máy chế biến, xuất khẩu... Thực tế, qua giai đoạn “sàng lọc” những nhà máy yếu kém, những doanh nghiệp không uy tín, làm ăn chụp giựt, những hộ nuôi theo phong trào mà thiếu đầu tư, không đủ tay nghề… trong mấy năm qua, gần đây ngành cá tra ở ĐBSCL đã và đang dần đi vào thế ổn định, từ việc nuôi đến thu hoạch, chế biến, xuất khẩu. Các địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp… phối hợp tốt hơn; nhờ đó mà giá cá trong nước và giá xuất khẩu ra thế giới rất tốt; lợi nhuận của người nuôi cá thu về tăng cao.
Trong thời điểm thị trường Hoa Kỳ gây khó, rất cần các ngành chức năng quan tâm kiên trì đấu tranh, cộng đồng doanh nghiệp đoàn kết thể hiện bản lĩnh, người nuôi cùng hợp tác, bình tĩnh ứng phó... để cá tra vượt qua khó khăn, chủ động trong sản xuất và tiêu thụ, hướng tới phát triển bền vững.
