Cuối năm 2019, hoàn thành cơ bản việc sơ chế
Thời gian vừa qua, Sở Công thương TPHCM đã tiến hành nhiều buổi làm việc với các tỉnh thành, doanh nghiệp (DN), hợp tác xã (HTX) và thương nhân tại 3 chợ đầu mối để bàn bạc và tìm ra các giải pháp hữu hiệu nhằm thực hiện việc sơ chế tại nguồn đối với các mặt hàng nông sản cung ứng vào thị trường TPHCM. Qua đó, các bên đã phân tích, đánh giá và so sánh chi phí và lợi ích của việc sơ chế hàng hóa tại nguồn để tìm tiếng nói chung trong việc sản xuất và phân phối, từ đó đề xuất các cơ chế, chính sách hỗ trợ các đơn vị tham gia nhằm thực hiện chương trình giảm thiểu ô nhiễm môi trường và quản lý rác thải trên địa bàn TPHCM đến năm 2020 và thực hiện tốt việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa.
Việc sơ chế, đóng gói hàng nông sản cũng nhằm thực hiện hiệu quả các nội dung của Quy hoạch phát triển ngành thương mại TPHCM đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, để phục vụ đời sống nhân dân tốt hơn, đưa sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng đảm bảo đến với người tiêu dùng; qua đó, thúc đẩy giao thương hàng hóa giữa TPHCM với các tỉnh, thành, hướng đến vai trò là trung tâm mua sắm, trung tâm thương mại quốc tế ở Đông Nam Á. Để hiện thực hóa chủ trương đó, TPHCM định hướng tập trung hoàn thiện công năng, từng bước nâng cấp 3 chợ đầu mối Bình Điền, Thủ Đức và Hóc Môn thành các trung tâm bán buôn, xuất nhập khẩu nông sản thực phẩm và địa điểm tham quan, mua sắm du lịch khu vực phía Nam. Trong đó, ưu tiên giải quyết vấn đề an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc hàng hóa, vệ sinh môi trường tại 3 chợ đầu mối này.
Theo Sở Công thương TPHCM, hiện sản lượng hàng nhập chợ bình quân hàng đêm tại 3 chợ đầu mối ước đạt hơn 9.000 tấn/ngày đêm, trong đó 80% là lượng hàng nông sản. Tổng lượng rác bình quân hàng đêm tại 3 chợ trên ước đạt 240 tấn/ngày, với gần 90% lượng rác có nguồn gốc từ các hoạt động sơ chế, phân loại, đóng gói, các loại rau củ quả do héo úa, giập nát, hư hỏng; điều này vừa gây ô nhiễm môi trường sống vừa mang nhiều nguy cơ về an toàn thực phẩm, phát sinh các nguồn bệnh và gây áp lực lớn cho công tác thu gom và xử lý rác. Ban quản lý 3 chợ đầu mối hiện phải tốn chi phí nhiều tỷ đồng cho công tác thu gom, vệ sinh, tiêu độc khử trùng, vận chuyển và xử lý rác tại chợ.
Đi vào cụ thể, ông Nguyễn Phúc Khoa, Phó Tổng giám đốc Tổng Công ty thương mại Sài Gòn, cho biết mỗi ngày chợ đầu mối Bình Điền tiếp nhận khoảng 2.600 tấn hàng hóa, trong đó nông sản rau củ quả là 1.200 tấn. Hàng ngày có khoảng 80 tấn rác thải từ các mặt hàng đem về chợ, mỗi năm chợ phải tốn khoảng 6 tỷ đồng để xử lý rác.
Để thực hiện việc sơ chế tại nguồn, chợ đầu mối Bình Điền cũng đã ban hành các văn bản, với nội dung chính đến thời điểm 31-12-2018, cơ bản hoàn thành việc đưa hàng hóa vào chợ được sơ chế, đóng gói. Nghiêm cấm việc kinh doanh hàng hóa chưa được sơ chế, không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Theo ông Nguyễn Phúc Khoa, kết quả ban đầu thực hiện việc sơ chế rất khả quan, thương nhân phần lớn chấp hành quy định không sơ chế trong nhà lồng, hàng hóa sơ chế được kiểm soát tốt hơn các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Bên cạnh đó, còn nhiều khó khăn do công tác sơ chế thực hiện không đồng đều giữa các địa phương, việc sơ chế phát sinh thêm chi phí khiến nhiều mặt hàng nông sản vẫn chưa được thực hiện.
Sơ chế tại nguồn để giảm hao hụt
Theo phân tích của bà Nguyễn Huỳnh Trang, Phó Giám đốc Sở Công thương TPHCM, việc thực hiện sơ chế, đóng gói hàng nông sản tại nguồn có ý nghĩa, tác động đến nhiều mặt của kinh tế - xã hội của TPHCM cũng như hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân. Cụ thể, để xử lý lượng rác thải hàng đêm tại các chợ đầu, TP tốn chi phí rất lớn, trong khi rác phát sinh từ hoạt động sơ chế là rác hữu cơ, có thể ủ làm phân xanh, tạo dinh dưỡng cho đất trồng phục vụ ngành nông nghiệp. Nếu như việc sơ chế được khuyến khích thực hiện tại nguồn thì với nông dân hầu như chỉ tốn công chứ không tốn thêm chi phí cho quy trình tạo thành phân bón cây trồng.
Chi phí sơ chế tại 3 chợ đầu mối sẽ cao hơn chi phí sơ chế tại nguồn và sự chênh lệch này sẽ được cộng dồn vào giá thành sản phẩm hàng hóa đang kinh doanh tại chợ. Cụ thể là các loại chi phí chủ yếu như chi phí đầu vào của quá trình sơ chế tại TPHCM cao hơn so với các tỉnh, thành bạn (về nhân công, nước sạch, xử lý rác…). Đối với những phần thừa, không sử dụng của nông sản mà vẫn vận chuyển vào TP do không được sơ chế tại nguồn ngay sau khi thu hoạch thì làm tăng chi phí vận tải. Trong khi đó, do mặt bằng tại các chợ đầu mối hạn chế nên phải tốn thêm chi phí thuê mặt bằng để phục vụ công tác sơ chế.
Việc thực hiện các hoạt động sơ chế mang tính tự phát, manh mún, nhỏ lẻ và nằm rải rác như hiện nay sẽ có tác động tiêu cực đến sự phát triển của ngành nông nghiệp nước ta là điều khó tránh khỏi do không sơ chế, đóng gói, bảo quản với điều kiện nhiệt độ phù hợp ngay sau khi thu hoạch, dẫn đến giảm giá trị của sản phẩm, tỷ lệ hao hụt nông sản sau thu hoạch còn cao, lên tới 30%, đặc biệt là mặt hàng dễ hư hỏng như rau củ quả.
Tỷ lệ hao hụt nông sản cao thì người tiêu dùng đang phải trả giá đắt hơn để sử dụng một đơn vị sản phẩm nông sản, nông dân phải bỏ nhiều công sức và chi phí hơn để nuôi trồng một đơn vị sản phẩm, trong khi lợi nhuận của họ lại đang bị bào mòn bởi những hao hụt từ khâu trồng trọt, thu gom, vận chuyển, sơ chế. Với hiện trạng hàng hóa chưa được sơ chế hiện nay cũng gây ảnh hưởng tiêu cực đến tính hiệu quả công tác kiểm tra, kiểm soát chất lượng, xuất xứ hàng hóa; điều này vô tình làm khó người tiêu dùng trong việc nhận diện sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của từng địa phương, làm giảm tính cạnh tranh của hàng nông sản đối với thị trường xuất khẩu.
Ngoài khía cạnh kinh tế, việc sản xuất sản phẩm nông nghiệp với tỷ lệ hao hụt lớn, bà Nguyễn Huỳnh Trang cho rằng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống của chính người dân tại các tỉnh do nông dân phải sử dụng lượng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, kích thích tăng trưởng nhiều hơn để sản xuất lượng nông sản lớn hơn nhằm bù đắp lượng hao hụt do quá trình thu hoạch, vận chuyển đến thị trường tiêu thụ, đó là chưa kể đến việc ảnh hưởng đến các ngành kinh tế quan trọng khác của địa phương như du lịch do môi trường thiên nhiên bị ảnh hưởng.
Để từng bước giải quyết vấn đề này, Sở Công thương TPHCM đã nghiên cứu, xây dựng giải pháp và vạch ra lộ trình cụ thể từng bước thực hiện công tác sơ chế tại nguồn đối với 3 chợ. Đến thời điểm 31-12-2018, tất cả hàng hóa nông sản thực phẩm của các tỉnh từ miền Tây, miền Đông, miền Trung và phía Bắc nhập vào 3 chợ đầu mối phải được sơ chế, phân loại, kiểm dịch an toàn vệ sinh thực phẩm, truy xuất được nguồn gốc xuất xứ, đóng gói vào bao bì để đưa vào hệ thống phân phối của TPHCM. Sau thời gian này, nếu các hàng nông sản chưa qua sơ chế sẽ không được đưa vào TP.
Bà Nguyễn Huỳnh Trang cho rằng: “Việc sơ chế, đóng gói nông sản sẽ đạt được nhiều ý nghĩa như tôi đã nêu trên, nên TPHCM mong muốn các tỉnh, thành phối hợp thực hiện. Trước mắt, TPHCM chỉ cần làm sạch và đóng gói, chưa đặt nặng vấn đề nhãn hiệu và quy cách hàng hóa cũng như truy xuất nguồn gốc. Các bên cần tập trung tuyên truyền để bà con nâng cao nhận thức, thay đổi thói quen mua sắm, tiêu dùng nhằm từng bước đẩy lùi hàng hóa kém chất lượng trên thị trường”.
