Hỏi: Nhiều người biết đến bài thơ “Hai sắc hoa ti-gôn” của nhà thơ T.T.K.H. Hoa ti-gôn là hoa gì? Theo Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên, HN: 1992), hoa ti-gôn cũng viết là tigôn. Xin vui lòng cho biết tên hoa theo tiếng nước ngoài là tigon hay tigone?
Phương Chi (cư xá Lữ Gia, quận 11)
Nghê Dũ Lan: Tigon (tiếng Anh) là con thú lai giữa cha cọp (tiger) và mẹ sư tử (lioness). Tiếng Pháp gọi nó là tigron hay tiglon (tigre + lionne).
Tranh Hoa ti-gôn (42x55cm) của nữ họa sĩ Vũ Giáng Hương (sinh 1930, Hà Nội) được dịch là “La fleur de tigone” (http://www.vn.refer.org/vietn_ct/tur/peint/fr/huong.htm). Tuy nhiên, nhiều từ điển tiếng Pháp (sách in và online) không có mục từ tigone.
Gilesh (http://www.flickr.com/photos/gilesh/sets/104680) đăng ảnh hoa antigone (ảnh 1) và nó đúng là hoa “tim vỡ” trong bài thơ Hai sắc hoa ti-gôn của T.T.K.H. Thế nhưng theo Nassos Daphnis (http://www.paeonia.ch/portrate/Nasso5e.htm) hoa antigone (ảnh 2) là một loài khác hẳn.
Có người bảo ti-gôn là nói tắt của antigone (...), tên loài hoa lạ mọc trên mộ cô gái hiếu thảo Antigone ở thành Athens (thần thoại Hy Lạp, miền Địa Trung Hải); hoa có màu trắng vì “để tang” cho nàng! Truyền thuyết này không đáng tin bởi lẽ ti-gôn có nguồn gốc ở rừng nhiệt đới Trung Mỹ và Mexico. Vì thế, tiếng Anh gọi hoa ti-gôn là Mexican creeper hay Mexican love vine: một loại dây leo (tình yêu) ở Mexico.
Tên khoa học của hoa là Antigonon leptopus. Lê Văn Đức (VN tự điển, SG: Khai Trí 1970) gọi là nho kiểng. Thuộc loại dây leo (vine, liane), hoa có màu trắng hay trắng phơn phớt hồng. Hoa đẹp nhất khi có màu đỏ thắm (coral, corail) nên được gọi là coral vine (Anh), hay liane corail (Pháp). Ở châu Mỹ Latinh tên nó là rosa de montana.
Do hình dáng “tim vỡ” nên tên hoa theo tiếng Anh khá lãng mạn: nước mắt cô dâu, chuỗi tình yêu, những con tim xâu chuỗi, dây leo ái tình (bride’s tears, chain-of-love, hearts on a chain, love-vine), v.v…
Tóm lại, ti-gôn do tên Antigonon leptopus. Tên thông dụng là liane corail (Pháp), coral vine (Anh). Hoa chịu nắng, nở từ giữa hè sang thu nên nhà thơ TTKH trong bài thơ Hai sắc hoa ti-gôn đã viết: “Một mùa thu trước mỗi hoàng hôn…”.
