Học thuyết Mác - Lênin và chủ nghĩa xã hội: Trào lưu hay quy luật tất yếu? - Bài 2: CNXH hay CNTB tử tế?

Học thuyết Mác - Lênin và chủ nghĩa xã hội: Trào lưu hay quy luật tất yếu? - Bài 2: CNXH hay CNTB tử tế?

Cuối năm 2008, khi nền kinh tế thế giới thật sự rơi vào khủng hoảng, nhiều ý kiến cho rằng đó chính là sự khủng hoảng của chủ nghĩa tư bản và các nhà nghiên cứu lý luận và thực tiễn ở nhiều nước trên thế giới bắt đầu đi tìm nguyên nhân của sự khủng hoảng cũng như tìm kiếm một trật tự xã hội mới có thể thay thế chủ nghĩa tư bản.

        Cần một trật tự xã hội mới

Đầu năm 2009, trong khi thế giới đang tập trung vào các biện pháp kích cầu để cứu lấy nền kinh tế tư bản, thì cũng có ý kiến hy vọng trật tự của nền kinh tế tư bản thật sự sẽ hồi phục. Nhưng trước thềm Hội nghị thượng đỉnh G20 diễn ra tại Luân Đôn (Anh) đầu tháng 4, trên những hàng biểu ngữ của dòng người biểu tình khắp mọi nẻo đường thế giới người ta nhìn thấy dòng chữ: “Capitalism does not work” (tạm dịch: Chủ nghĩa tư bản không hiệu quả) hay “Toward the society for people not for profit” (Hãy hướng đến một xã hội vì con người chứ không phải vì lợi nhuận). Dòng biểu ngữ lại tiếp tục hâm nóng một vấn đề lớn của thế kỷ 21, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu như hiện nay: cần phải có một trật tự xã hội mới thay thế chủ nghĩa tư bản.

Để tìm ra câu trả lời, cho đến thời điểm hiện nay vẫn còn quá sớm. Vì hầu như mỗi quốc gia đang lần mò cho mình một con đường riêng.

Trên lý thuyết hiện có hai hình thái nổi bật đang được đặt ra: Chủ nghĩa tư bản tử tế hơn và chủ nghĩa xã hội.

Một số nhà nghiên cứu triết học thuộc các nước tư bản cho rằng trong thời gian trước mắt để cứu vãn kinh tế, họ đồng ý các giải pháp của các chính phủ, nhưng trong tương lai phải cơ cấu lại nền kinh tế tư bản theo hướng nhân bản hơn và vì con người hơn.

Chủ nghĩa tư bản tử tế hay theo cách dùng từ của Bill Gates, cựu chủ tịch tập đoàn Microsoft thì đó là chủ nghĩa tư bản sáng tạo. Theo Bill Gates, thì đó là hình thái kinh tế tư bản nhưng vận dụng tất cả những lực lượng thị trường để giúp các nước nghèo phát triển.

Trả lời phỏng vấn của báo chí tại Diễn đàn kinh tế thế giới Davos năm 2008, Bill Gates nói: “Chúng ta phải biết tìm cách vận dụng những phương thức vận hành nền kinh tế tư bản đang làm giàu cho người giàu bây giờ bắt đầu làm giàu cho cả người nghèo”.

Nhưng giới công nhân và những người nghèo tại các nước tư bản cũng như các nước nghèo, những người đang bị đẩy ra đường trong cuộc khủng hoảng này không tin có một chủ nghĩa tư bản như thế.

Nếu nhận định chủ nghĩa tư bản tử tế như Bill Gates thì chuyện xưa nay hiếm. Chỉ có các nhà tư bản hay các nền kinh tế tư bản áp dụng chính sách viện trợ thông qua các khoản vay ODA cho các nước nghèo, nhưng đổi lại những người cho vay cũng được hưởng một khoản không nhỏ, như công trình dự án được vay phải do các tập đoàn của họ thực hiện hoặc làm nhà thầu chính…

Còn trên bàn đàm phán về tự do thương mại, các nước tư bản phát triển vẫn bảo vệ quyết liệt lợi nhuận của họ từ xưa đến nay, ví dụ rõ nét nhất là sự sụp đổ của các vòng đàm phán tự do thương mại Doha hồi tháng 7 năm ngoái do các nước Mỹ, Nhật Bản và Tây Âu không nhường bước.

Giới lao động phương Tây bắt đầu đặt thẳng vấn đề: Liệu chúng ta có chấp nhận xã hội tư bản sau khi chính cái xã hội này đã đặt lên vai chúng ta gánh nặng hàng ngàn cân?

Người vô gia cư ngủ ở cảng cũ Marseill, Pháp tháng 3-2009 nhằm lôi kéo sự chú ý của chính quyền đối với tình trạng vô gia cư đang tăng một cách báo động. Ảnh: AFP

Người vô gia cư ngủ ở cảng cũ Marseill, Pháp tháng 3-2009 nhằm lôi kéo sự chú ý của chính quyền đối với tình trạng vô gia cư đang tăng một cách báo động. Ảnh: AFP

        CNXH trở lại ở châu Âu

Tại các nước Đông Âu, chính phủ bắt đầu áp dụng chính sách can thiệp mạnh vào nền kinh tế, một chính sách bị nền kinh tế thị trường bài bác. Ở một số nước, đảng Cộng sản, đảng XHCN hoặc một số đảng có nguồn gốc XHCN đã giành được nhiều lá phiếu cử tri để trở lại cầm quyền.

Mở đầu bài viết “CNXH đang trở lại ở châu Âu”, tạp chí chính trị hàng đầu của Anh New Statesman (www.newstatesman.com) viết: “Vào đầu thế kỷ 21, nhiều ý kiến nhận định cơ hội trở lại của chủ nghĩa xã hội gần như là số 0, nhưng hiện nay khắp châu Âu, cờ đỏ lại đang tung bay”.

Tại cuộc bầu cử Quốc hội Moldova vào tháng 4 năm nay, đảng Cộng sản đã chiếm 60/101 ghế và trở thành đảng chiến thắng. Cho dù ngay sau đó, các lực lượng khác biểu tình phản đối nhưng cũng cho thấy một sự thật có đến 49,48% cử tri nước này tin vào đảng Cộng sản sau một thời gian đặt niềm tin vào thế giới tư bản.

Trong cuộc bầu cử Quốc hội Iceland ngày 25-4, lần đầu tiên trong lịch sử nước này các đảng cánh tả đã giành chiến thắng. Các nhà phân tích bình luận rằng cử tri chọn liên minh cánh tả bởi vì họ nhìn thấy sự thật là các đảng này đấu tranh vì con người cho dù bản thân các đảng này cũng chưa có một lộ trình thuyết phục nhằm đưa Iceland thoát khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế đang đẩy tỷ lệ thất nghiệp lên 10%, cao nhất trong lịch sử Iceland.

Theo New Statesman, một cuộc thăm dò cuối năm ngoái tại Đức cho thấy 45% người miền Tây Đức và 57% người miền Đông Đức cho rằng chủ nghĩa xã hội là “một ý tưởng tốt”.

Tại Hà Lan, Na Uy, những người theo CNXH đã tăng đại diện hoặc nắm quyền kêu gọi xây dựng một xã hội đề cao giá trị con người, công bằng và đoàn kết, đấu tranh chống “văn hóa tham lam” do chủ nghĩa tư bản tạo ra dựa trên đồng tiền. Các chính phủ này đã tạm hoãn quá trình tư nhân hóa các công ty nhà nước, tăng cường hệ thống phúc lợi xã hội, y tế và ưu tiên chăm sóc người già…

Có một điểm đáng chú ý là trong cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu đầu tháng 6 thì dường như các lực lượng cánh hữu giành chiến thắng và truyền thông đưa tin: “Châu Âu lại thiên hữu”. Tuy nhiên, theo phân tích của tạp chí New Statesman, họ giành chiến thắng vì trong cuộc khủng hoảng hiện nay, các đảng cánh hữu bảo thủ đã vận dụng những chính sách của XHCN như tăng cường chi tiêu công cộng, kiểm soát chặt chẽ nền kinh tế, chăm sóc con người nhiều hơn…

        Mỹ Latinh chuyển sang màu hồng

Ở khu vực Mỹ Latinh, từ nhiều năm trước, các đảng cánh tả đã liên tục giành thắng lợi trong các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội. Báo chí thế giới liên tục nhận định Mỹ Latinh đang chuyển sang màu hồng.

Hơn 10 năm trước, thế giới chú ý đến một Hugo Chavez thiên tả và quyết tâm đưa Venezuela đi theo con đường XHCN mà ông thiết kế và gọi là mô hình chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21. Sau đó là Lula của Brazil, Kirchner của Argentina, Tabaré ở Uruguay và Evo Morales của Bolivia.

Hiện đã có 13 chính quyền các nước nằm trong tay các đảng cánh tả. Các chính phủ này đang từng bước quốc hữu hóa các ngành công nghiệp khai thác tài nguyên, hàng triệu người nghèo được hưởng trợ cấp xã hội, mua lương thực thực phẩm giá rẻ, vay vốn ưu đãi sản xuất, kinh doanh; được cấp đất mới để canh tác; khám, chữa bệnh và học tập miễn phí; tỷ lệ trẻ sơ sinh chết giảm và tuổi thọ người dân tăng lên.

Thành phố lều ở Cleverland, bang Ohio của Mỹ, nơi cư ngụ của những người vô gia cư. Ảnh: AFP

Thành phố lều ở Cleverland, bang Ohio của Mỹ, nơi cư ngụ của những người vô gia cư. Ảnh: AFP

Kết quả khảo sát vừa được tổ chức thăm dò dư luận hàng đầu Rasmussen của Mỹ công bố ngày 9-4-2009 đã làm sốc nước Mỹ và các tờ báo đều thốt lên: “Chỉ có 53% người Mỹ cho rằng CNTB tốt hơn và có đến 20% tin vào CNXH”.

So với kết quả khảo sát bình thường thì có thể thấy CNTB chiếm đa số, nhưng bối cảnh là nước Mỹ với hàng trăm năm hình thành nền kinh tế tư bản, quốc gia có truyền thống chống CNXH và CNCS thì kết quả đó là không bình thường.

Tại Mỹ, phong trào cánh tả đang đóng vai trò tích cực trong các chiến dịch vận động như chống chiến tranh, đòi chăm lo bảo hiểm y tế cho toàn dân, các chính sách an sinh xã hội…

Với thực tiễn đang diễn ra trên khắp thế giới, những người theo chủ nghĩa Marx và CNXH khẳng định thế giới nhất định sẽ cơ cấu nền kinh tế theo đường hướng của CNXH với sự tham gia một cách dân chủ của người công nhân, người tiêu dùng, đại diện chính trị dưới hình thức sở hữu toàn dân.

Đón xem bài 3: CNXH thế kỷ 21 là cần thiết 

KHÔI NGUYÊN

* Thông tin liên quan:

- Bài 1: Những nạn nhân của cuộc khủng hoảng hay của nền kinh tế tư bản?

Tin cùng chuyên mục