Lý Sơn, hệ lụy phát triển quá nóng

Hòn đảo được đánh thức muộn nhưng lại phát triển quá ồ ạt, làm nảy sinh nhiều mâu thuẫn về phát triển và bảo tồn.

Phá vỡ quy hoạch

Sau sự kiện giàn khoan Hải Dương 981 và Lý Sơn hòa điện lưới quốc gia đến nay, lượng khách du lịch đến thăm hòn đảo tăng đột biến. Báo cáo mới nhất của UBND huyện Lý Sơn cho thấy: Năm 2016, tổng giá trị các ngành kinh tế của huyện đạt 1.355 tỷ đồng; riêng 8 tháng đầu năm 2017, tổng sản phẩm ước đạt 1.043 tỷ đồng, tăng 10,7% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, lĩnh vực thương mại dịch vụ du lịch nhiều năm liền tăng trưởng trên 30%, riêng 7 tháng đầu năm nay tăng trưởng 40%; cơ cấu thương mại dịch vụ tăng từ 21,49% (năm 2010) lên 26,11% (năm 2016)…

Cơ hội đến với Lý Sơn quá nhanh và bất ngờ khiến cho hòn đảo gặp phải vô vàn thách thức. Lý Sơn vẫn chưa chuẩn bị các điều kiện cần và đủ để bước vào chặng đường làm du lịch chuyên nghiệp, hay nói cách khác là vẫn còn làm du lịch theo kiểu “cơm hàng cháo chợ”, hết sức bị động.

Trao đổi với phóng viên Báo SGGP, ông Lê Văn Ninh, Phó Chủ tịch UBND huyện đảo Lý Sơn, chia sẻ: “Thời điểm đó, do quá nóng vội theo nhu cầu của khách du lịch ra đảo nên huyện đã muốn có ngay các nhà đầu tư đến để kinh doanh các dịnh vụ nhà nghỉ, khách sạn, vui chơi, giải trí… Việc các nhà nghỉ, khách sạn mọc lên ồ ạt đã phá vỡ quy hoạch và cảnh quan sinh thái trên đảo, đặc biệt là khách sạn Mường Thanh, đang làm khó cho quy hoạch tổng thể sau này. Do xây dựng và quy hoạch không theo bài bản nên đường sá nhếch nhác, sản xuất nông nghiệp, xây dựng công trình đổ xả xỉ, chất rắn, chất thải ra môi trường khó kiểm soát. Hiện tại, huyện đảo có 1 nhà máy thu gom, xử lý rác 20.000 tấn/ngày, tuy vậy cũng chưa thể giải quyết, xử lý kịp. Đảo Lý Sơn có nhiều thắng cảnh đẹp và độc đáo như Hang Câu, Chùa Hang, Chùa Đục, 2 cổng Tò Vò trên cạn và dưới biển…; có 50 đình chùa, trong đó có 16 di tích cấp tỉnh và 4 di tích quốc gia; 1 di sản văn hóa phi vật thể là lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa… Nhưng nhiều hàng quán, loại hình du lịch tự phát không bài bản mọc lên quanh các khu di tích, thắng cảnh, làm cảnh quan trở nên nhếch nhác, mất thẩm mỹ”.

Hiện, đảo Lý Sơn có 6 khách sạn, 50 nhà nghỉ, trên 55 dịch vụ homestay cung cấp 700 phòng đáp ứng 2.500 - 3.000 khách; năm 2016, Lý Sơn đón 165.000 lượt khách, đến tháng 9-2017 là hơn 200.000 lượt khách; cao điểm, vào các ngày thứ bảy, chủ nhật, lượng khách đến với Lý Sơn từ 2.500 - 3.000 người. Sở VH-TT-DL tỉnh Quảng Ngãi đánh giá, lượng khách đến đảo Lý Sơn chiếm 1/4 toàn tỉnh Quảng Ngãi.

Bà Phạm Thị Hương, Phó Chủ tịch UBND huyện Lý Sơn, thừa nhận: “Ngay từ đầu, thời điểm Lý Sơn có điện lưới quốc gia, huyện cũng đã buông lỏng, chưa quản lý chặt chẽ. Phát triển không theo quy hoạch, xây dựng quá ồ ạt, việc cập nhật văn bản, hướng dẫn của các phòng ban địa phương chưa kịp thời, chưa định hướng cho người dân. Còn đối với khách sạn Mường Thanh, trước đó được chính quyền và đặc biệt là UBND tỉnh ưu tiên nên mới xảy ra việc họ xây dựng phá vỡ quy hoạch như thế…”.

Đối diện nhiều thách thức

Trước tình hình kinh tế du lịch nóng phá vỡ hiện trạng trên đảo Lý Sơn, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã cùng phối hợp với Ban Kinh tế Trung ương chủ trì hội thảo về cơ chế, chính sách phát triển du lịch Lý Sơn.

Hội thảo đã thu hút nhiều nhà khoa học về biển, địa chất, cùng công ty du lịch sinh thái quan tâm. Các bên lên ý tưởng xây dựng đồ án quy hoạch tổng thể Lý Sơn theo tỷ lệ 1/2000 để tái thiết lại hòn đảo song song với phát triển và bảo tồn. Quy hoạch tỷ lệ 1/2000 được UBND tỉnh Quảng Ngãi giao cho Sở Xây dựng tỉnh này cùng phối hợp với các đơn vị liên quan thực hiện. Đồ án quy hoạch xây dựng với diện tích trên 1.530ha. Trong đó, diện tích đảo thuộc các xã An Hải, An Vĩnh, An Bình (trên 1.038ha); diện tích thềm nước cạn (trên 491ha) và mật độ dân số khoảng 24 người/ha.

“Trong vài ba năm tới đây, chính quyền và nhân dân đảo Lý Sơn sẽ nỗ lực hơn nữa để thực hiện theo đồ án quy hoạch 1/2000, hứa hẹn sẽ thay đổi toàn diện bộ mặt cho Lý Sơn trở thành Công viên địa chất mang tầm cỡ trong khu vực…”, ông Lê Văn Ninh cho biết.

Tuy nhiên, để tái thiết lại dáng dấp, hình dạng cho đảo Lý Sơn đã khó, chưa nói đến tham vọng trở thành Công viên địa chất. Báo cáo mới đây của UBND huyện Lý Sơn ở mọi mặt đụng đâu cũng thấy vấn đề.

Cụ thể, về nuôi trồng thủy hải sản, năm 2016 do không kiểm soát được dịch bệnh nên các vùng nuôi tôm chết hàng loạt, khiến người dân tổn thất nặng nề. Đối với khai thác thủy hải sản, hiện tại nguồn thủy hải sản gần bờ tại đảo Lý Sơn đã cạn kiệt do đánh bắt tràn lan. Mới đây, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã quy hoạch thành lập khu bảo tồn các vùng biển ven đảo… phục vụ phát triển du lịch. Nhưng cái khó khăn nhất lúc này là cơ chế chuyển đổi nghề cho các đối tượng làm nghề này.

Về trồng trọt, đảo Lý Sơn chủ yếu là trồng hành tỏi với diện tích quy hoạch là 320ha. Hành, tỏi của đảo cho sản lượng từ 2.000 - 4.000 tấn/năm. Nhưng hiện những cánh đồng trồng tỏi và hành đã bị xói mòn, hết chất dinh dưỡng. Qua mỗi vụ tỏi, người dân phải mua cát hút từ biển lên để trồng vụ khác, chi phí rất tốn kém.

“Huyện đảo Lý Sơn chủ trương tiếp tục nâng cao giá trị hành tỏi, đặc biệt là tỏi đen. Địa phương đang cho xây dựng mô hình sản xuất tỏi sạch, không sử dụng thuốc hóa học. Huyện cũng xin tỉnh mời Sở TN-MT tỉnh xem xét, thăm dò một số điểm, mỏ để hút cát ngoài biển. Khó khăn nữa là về nguồn nước phục vụ tưới tiêu và sinh hoạt, hầu hết dựa vào túi nước tích trữ qua mỗi mùa mưa. Nguồn nước ngầm tại đảo đã dần cạn kiệt hoặc nhiễm mặn”, ông Lê Văn Ninh chia sẻ.