Bày tỏ quan tâm về tính minh bạch, công khai, công bằng của việc lựa chọn, xét duyệt đối tượng đặc xá, Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải nói: “Quá trình bình bầu, lựa chọn đối tượng trong dự thảo và quy trình tương đối khép kín trong nội bộ ngành công an. Hiện nay có quy định trong chức năng trách nhiệm của Viện Kiểm sát Nhân dân tối cáo (VKSNDTC), tuy nhiên cần quy định rõ ràng hơn về trình tự thủ tục tham gia của VKSNDTC trong giám sát, thanh tra quá trình thực hiện đặc xá; cân nhắc bổ sung đại diện cơ quan dân cử như ĐBQH hay cơ quan Quốc hội khi thành lập Hội đồng tư vấn đặc xá”.
Trao đổi lại về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Công an, Trung tướng Nguyễn Văn Sơn nhấn mạnh: “Không có chuyện khép kín hay không minh bạch”.
Theo Trung tướng Nguyễn Văn Sơn, đối tượng được hưởng đặc xá được hướng dẫn, giải thích về luật và họ nhận thức đầy đủ quyền đến đâu, trường hợp nào được đặc xá. Cùng với đó, Viện kiểm sát thực hiện giám sát thường xuyên, chặt chẽ và là thành viên của hội đồng. Ngoài ra còn có cơ quan tổ chức khác cũng giám sát chặt chẽ quá trình xem xét đặc xá…
Trong khi đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Trần Tiến Dũng bày tỏ băn khoăn về đặc xá trong trường hợp đặc biệt khi mở rộng với đối tượng bị kết án treo, người đã được tha tù có điều kiện trước thời hạn. Ông Dũng nêu câu hỏi: “Đối tượng bị kết án treo, người đã được tha tù có điều kiện trước thời hạn về bản chất là đã được khoan hồng. Giờ cho hưởng đặc xá thì có chồng chéo về chính sách hay không”?
Tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Sơn nhấn mạnh, người hưởng án treo là đối tượng phạm tội ít nghiêm trọng, đang thi hành án tại cộng đồng, gia đình. Còn đối tượng được tha tù trước thời hạn về bản chất cũng là chấp hành án tại cộng đồng. Do đó, quan điểm của ban soạn thảo là đủ điều kiện được xem xét đặc xá trong trường hợp đặc biệt như đã làm rõ tại dự thảo.
Đồng quan điểm, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, đặc xá trong trường hợp đặc biệt là đáp ứng yêu cầu về chính trị, đối nội, đối ngoại và trên thực tế rất ít đối tượng được hưởng ân huệ này từ Chủ tịch nước. Vì “đặc biệt” như thế nên việc mở rộng với đối tượng không ảnh hưởng gì đến chính sách khoan hồng và vẫn đảm bảo được yêu cầu đặt ra.
Đại diện cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga cũng giải thích thêm điều kiện về thực hiện nghĩa vụ bồi thường và các nghĩa vụ dân sự để được đề nghị đặc xá. Bà Lê Thị Nga cho biết, Luật Đặc xá hiện hành quy định phải chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ dân sự khác, nhưng chỉ áp dụng đối với người phạm tội về tham nhũng và một số tội phạm khác do Chủ tịch nước quyết định. Còn Dự thảo Luật của Chính phủ trình sửa theo hướng bắt buộc phải chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ khác đối với mọi loại tội phạm.
Theo bà Lê Thị Nga, quy định như dự thảo Luật dẫn đến trường hợp có những người mặc dù quá trình cải tạo rất tốt, đáp ứng nhiều điều kiện luật định... nhưng do hoàn cảnh kinh tế khó khăn không có khả năng thi hành nghĩa vụ dân sự trong bản án hình sự (mà không phải do họ cố tình chây ì, không tự nguyện chấp hành án) thì sẽ không bao giờ được đặc xá, ảnh hưởng đến công bằng xã hội và giảm đi ý nghĩa của chính sách đặc xá, đồng thời làm mất đi động lực của những người bị kết án là người nghèo phấn đấu cải tạo tốt.
Do đó, Uỷ ban Tư pháp đề nghị chỉnh lý điểm d khoản 1 Điều 11 của dự thảo Luật theo hướng người bị kết án phải thực hiện xong nghĩa vụ, nhưng “trừ trường hợp có quyết định của thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền về việc chưa có điều kiện thi hành án hoặc có văn bản của người được thi hành án đồng ý hoãn thi hành án, không yêu cầu thi hành án đối với tài sản không thuộc sở hữu của Nhà nước”.
Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cũng đồng tình quy định theo hướng này, song nhấn mạnh rằng, mục đích đặc xá là tha tù chứ không phải xoá phần trách nhiệm dân sự. Do đó, “khi anh được ra ngoài làm ăn thì khi có điều kiện phải thực hiện trả nợ”.
Trên quan điểm thận trọng, Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật đề nghị, khi quy định về “quyết định của thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền về việc chưa có điều kiện thi hành án”, thì cần nghiên cứu bổ sung căn cứ, thủ tục ra quyết định chưa có điều kiện thi hành án và trách nhiệm của người ra quyết định để tránh lạm dụng, nếu không sẽ dẫn đến trường hợp người có thẩm quyền cứ ra quyết định nhưng sau đó không đôn đốc người được đặc xá thực hiện nghĩa vụ dân sự.
