Tết đi siêu thị

 Saigon Co.op bây giờ có gần cả trăm cái siêu thị lớn nhỏ trên cả nước. Tôi nhớ lại ngày khai trương 9-2-1996 tại siêu thị Co.op Cống Quỳnh - nơi mà Liên hiệp HTX Mua bán TPHCM thuê đất mạnh dạn mở siêu thị đầu tiên thăm dò. Thấy chị Chín Ngân (Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Nghĩa - Chủ tịch HTX Mua bán TPHCM) có vẻ lo không biết mô hình siêu thị này có thành công hay không? Tôi đã từng khôn ra vì nhờ đi mua sắm, chủ yếu là thăm thú ở nhiều “super market” ở Pháp, Úc, Mỹ…, dù thấy siêu thị Co.op Cống Quỳnh còn đang lèo tèo hàng hóa nhưng vẫn trấn an chị Chín Ngân: “Chị yên tâm, mô hình này sẽ phát triển thôi. Hồi trước, Sài Gòn cũng có một cái lớn và nhiều cái nhỏ, dân Sài Gòn đã từng đi siêu thị rồi”.

Trước đây, chính quyền Sài Gòn chưa có một ý niệm nào về siêu thị. Tổng cục Tiếp tế (TCTT) - một cơ quan của Tổng bộ Kinh tế Tài chánh được thành lập với nhiệm vụ quân bình hóa thị trường. Ngoài những công việc cấp bách cần phải giải quyết như thiếu xe gắn máy, điều hòa việc phân phối gạo, thịt heo, TCTT còn dự định thiết lập các tổ chức trung tâm bán lẻ để thiết thực phục vụ đại chúng. Và công tác nghiên cứu thành lập siêu thị được nghiên cứu tại Manila, Hong Kong và Singapore.

Ngày khai trương, khách hàng nô nức đi vào một khu buôn bán rất lạ, chưa bao giờ có tại Sài Gòn. Khách đi tay không vào siêu thị bằng một cửa quay, tự lấy một giỏ xách hay một xe đẩy, tự động chọn hàng chất đống trên các quầy có ghi sẵn giá, không phải trả giá. Lúc khai trương, siêu thị bán 9 loại hàng hóa như ngũ cốc, thực phẩm tươi, thực phẩm điều chế, nhiên liệu nấu ăn, hàng vải, sản phẩm vệ sinh, dụng cụ học sinh, dược phẩm và nhu yếu phẩm gồm trên 3.000 món hàng. Sau khi mua hàng rồi đến các quầy thanh toán, có các cô thu ngân viên mặc áo dài tha thướt thu tiền bằng máy tự động.

Đối với chúng ta thời nay thì hình ảnh này rất bình thường, nhưng vào năm 1967 thì vô cùng…lạ. Nhiều khách hàng rất lớ ngớ, lơ ngơ vì quen cách trả giá, mua hàng ở các chợ gần nhà. Trong thời gian đầu, chỉ có những công chức đã được TCTT cấp phát thẻ tiếp tế màu đỏ mới được mua hàng ở siêu thị vì giá hạ hơn thị trường. Bởi vậy, đã có tình trạng là người đi vào mua hàng ở siêu thị mang ra ngoài bán lại kiếm tiền chênh lệch. Nhưng sau này, khi có sức cung ứng đủ hàng hóa thì ai cũng có thể vào siêu thị mua hàng và không có sự chênh lệch giá cả trong và ngoài siêu thị.

Để thúc đẩy sự phát triển siêu thị, TCTT đã thành lập một trung tâm phát triển siêu thị mang nhiều tính chất tư nhân hơn là do chính quyền đầu tư. Chỉ đến tháng 5-1968, Sài Gòn đã có 7 siêu thị nhỏ do tư nhân làm chủ như An Đông, Đoàn Thị Điểm, Bàn Cờ, Lam Sơn… TCTT còn ước mơ xa hơn là lập “Viện Siêu thị” nằm trong chuỗi “Viện Siêu thị quốc tế”…

Với các bà nội trợ lúc đó, đi siêu thị Nguyễn Du hay những siêu thị nhỏ là đi chợ văn minh, có những cô thu ngân, bán hàng trong tà áo dài phục vụ trong gian hàng có máy lạnh phà phà, không phải trả giá, nhưng đâu phải mặt hàng nào cũng có mà cũng không phải ai cũng có thể đi siêu thị vì khoảng cách địa lý. Ngoài ra, việc đi chợ truyền thống là một nhu cầu tâm lý, thói quen, tiện lợi (đến năm 2019 những yếu tố này vẫn tồn tại). Bởi vậy, các chợ truyền thống như Bến Thành, Bình Tây, Tân Định… vẫn dập dìu tấp nập bóng dáng những người phụ nữ tảo tần. Cuộc sống của tiểu thương các ngôi chợ An Đông, Bàn Cờ, Vườn Chuối, chợ Cũ… không bị siêu thị làm ảnh hưởng. Siêu thị cùng các chợ truyền thống chen vai thích cánh cùng tồn tại và phát triển. Riêng đối với nam thanh nữ tú Sài Gòn chúng tôi những năm đầu thập niên 70 thì siêu thị cũng nằm trong danh mục “nơi đi, đến và nghía”.