Ngày 22-12-1944, theo Chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập. Chỉ thị thành lập đội xác định rõ: Đây là “Đội quân chủ lực”, “Đội quân đầu tiên”, “Đội quân đàn anh”, là “khởi điểm của Giải phóng quân”, có nhiệm vụ giúp đỡ, phối hợp hoạt động với lực lượng vũ trang các địa phương. Ngày 15-5-1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp tuyên bố thống nhất các tổ chức vũ trang cách mạng trong cả nước thành Việt Nam Giải phóng quân. Về sau Việt Nam Giải phóng quân được đổi tên thành Vệ Quốc đoàn, Vệ Quốc quân, Quân đội Quốc gia Việt Nam, rồi Quân đội nhân dân Việt Nam cho đến ngày nay. Quân đội nhân dân Việt Nam (QĐNDVN) ra đời trong bão táp cách mạng của dân tộc, “từ nhân dân mà ra”, đáp ứng yêu cầu của cách mạng, như một tất yếu lịch sử, đã cùng toàn dân tiến hành tổng khởi nghĩa, giành độc lập, tự do cho toàn dân tộc (tháng 8-1945), thể hiện vai trò và phẩm chất cách mạng của quân đội ta.
Trong kỷ nguyên Đại Việt, từ Lý - Trần đến Lê Sơ, cách tổ chức đời sống xã hội, tổ chức quân sự - quốc phòng đã tạo nên những điều kỳ diệu. Đó là Nhà nước thực hiện chính sách “Ngụ binh ư nông”, tức là “gửi binh ở nông”. Nhờ đó, lúc nào đất nước cũng có nhân lực sản xuất, luyện tập quân sự và bảo vệ đất nước. Người sản xuất, lực lượng luyện tập lại luân phiên nhau theo quy định, giúp họ có thể vừa làm nông, vừa sẵn sàng chuyển sang cầm vũ khí. Trạng thái đó khiến người dân và người lính rất hiểu nhau, gần gũi nhau.
QĐNDVN do Đảng ta và Bác Hồ sáng lập, giáo dục và rèn luyện, nên tính dân tộc, tính nhân dân và bản chất công nhân hội tụ đầy đủ. Điều này quy định phẩm chất cách mạng của quân đội, trong đó một phẩm chất cực kỳ cao đẹp, mang giá trị đạo lý và nhân văn sâu sắc, vững bền mà cán bộ, chiến sĩ luôn tâm niệm, đó là “vì nhân dân quên mình”. Vì nhân dân quên mình, bởi họ “từ nhân dân mà ra”, nối tiếp, nối dài và phát triển mẫu hình nghĩa sĩ, nghĩa quân trong lịch sử dân tộc; những nghĩa binh chiến sĩ cách mạng làm nên các cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Nam Kỳ, Đô Lương; các đội viên Cứu quốc quân… Họ từ nhân dân, trong nhân dân, là con em nhân dân, từ hồi đầu tập hợp thành “Đội quân chủ lực đầu tiên” đến mãi mãi sau này, đội ngũ ấy thường xuyên được bổ sung lớp lớp thanh niên ưu tú theo những nhiệm vụ lịch sử của dân tộc. Ra đời trong bối cảnh nước mất, nhà tan, trong không khí sục sôi của cuộc cách mạng giành độc lập, tự do dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, QĐNDVN đã kế thừa và phát triển lên đỉnh cao những giá trị cao đẹp của con người Việt Nam, văn hóa Việt Nam, chiến đấu vì độc lập tự do, vì chủ nghĩa xã hội và được nhân dân trìu mến tặng danh xưng cao quý “Bộ đội Cụ Hồ”!
Quân đội ta “vì nhân dân quên mình” vì thường xuyên được giác ngộ, giáo dục về mục tiêu chiến đấu, về lý tưởng và đạo đức cách mạng và bản thân mỗi cán bộ, chiến sĩ cũng luôn tự tu dưỡng rèn luyện, thấm nhuần và thực hiện tốt những lời dạy đó. Ngày 25-6-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự lễ khai giảng khóa đầu tiên của Trường võ bị Trần Quốc Tuấn tại Sơn Tây (Hà Nội), Người đã tặng nhà trường lá cờ đỏ thêu 6 chữ vàng “Trung với nước, hiếu với dân” và nhấn mạnh “Trung với nước, hiếu với dân là bổn phận thiêng liêng, một trách nhiệm nặng nề, nhưng cũng là một vinh dự của người chiến sĩ trong đạo quân quốc gia đầu tiên của nước ta”. Năm 1964, nhân kỷ niệm 20 năm Ngày thành lập QĐNDVN, Người còn dạy: “Trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”. Hiếu với dân, vì nhân dân quên mình bao hàm cả một đức độ, nghĩa nặng tình sâu, là sự hàm ơn sâu sắc, sự phụng sự báo đền tận tụy người sinh ra và nuôi dưỡng mình, mà sự báo đền lớn nhất là sự hy sinh vì sự nghiệp giải phóng nhân dân. Như thế, người chiến sĩ ở thời đại Hồ Chí Minh, vì nhân dân, là người chiến sĩ không chỉ cùng toàn dân bảo vệ độc lập dân tộc, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, mà quan trọng và hoàn toàn khác các thời đại trước đây là còn cùng toàn dân xây dựng một chế độ xã hội mới, ở đó con người được giải phóng, số phận đổi thay, làm chủ đất nước, làm chủ xã hội, xây dựng quốc gia giàu mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh!
QĐNDVN vì nhân dân quên mình, bởi từ hồi trứng nước với vô vàn khó khăn, đến khi thành một đội quân hùng hậu, cùng toàn dân đánh thắng nhiều “đế quốc to”, họ luôn được nhân dân yêu thương, nuôi dưỡng, đùm bọc và chở che. Hồi đầu thành lập, quân đội ta “ban đầu lương thực, khí giới, chăn áo, thuốc men cái gì cũng thiếu thốn”, nhờ dựa vào dân mà chẳng bao lâu, từ vài chục người đã trưởng thành đến vài trăm người, thanh niên rầm rầm kéo đến xin vào bộ đội. Nhờ đồng bào Việt Bắc hăng hái giúp đỡ mọi mặt, có người bán cả trâu, cả ruộng để giúp, đồng bào các nơi cũng ra sức ủng hộ, từ đó người càng đông, sức càng mạnh… Vì nhân dân quên mình là cốt lõi đạo đức cách mạng của quân nhân sẽ được QĐNDVN tiếp tục giữ gìn, bồi đắp ngày càng phong phú và làm cho giá trị cao đẹp của nó ngày càng tỏa sáng.
Thiếu tướng, PGS-TS TRỊNH VƯƠNG HỒNG,
nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam
