Trong những năm đầu đời không trẻ em nào là không bị một vài lần ho, hay sổ mũi, sốt hoặc bỏ ăn. Có bé chỉ vài ngày là khỏi bệnh, nhưng cũng có bé sổ mũi hoặc ho kéo dài từ tuần này sang tuần khác. Đôi khi hết được một vài ngày thì bé lại bị trở lại. Bé đi nhà trẻ thì phải nghỉ học, ba mẹ thì phải nghỉ làm để chăm sóc trẻ. Vì thế viêm hô hấp ở trẻ em đa phần là nhẹ nhưng thường gặp và rất ảnh hưởng đến sinh hoạt của trẻ và gia đình cũng như hoạt động xã hội. Hiện đang vào mùa bệnh hô hấp ở trẻ nên các bậc phụ huynh cần lưu ý.
Viêm hô hấp trên là viêm từ mũi xuống ngã ba hầu họng, phần nhiều là viêm mũi, viêm họng, viêm hệ thống bạch huyết ở họng trẻ nhỏ (viêm VA: végétations adénoides), viêm tai. Viêm hô hấp trên có thể tự khỏi hoặc khi được điều trị, nhưng cũng có thể tiến triển thành viêm hô hấp dưới như viêm thanh quản, viêm phế quản, viêm tiểu phế quản (viêm những cuống phổi cực nhỏ) hay viêm phổi. Viêm hô hấp đa số do tác nhân siêu vi như rhinovirus, virus RSV, virus cúm... thuận lợi khi gặp trời lạnh, điều kiện sinh hoạt ẩm thấp, đông đúc. Biểu hiện ở trẻ là ho, sổ mũi, có khi có sốt, đôi khi bỏ ăn. Diễn tiến bệnh đa số lành tính, nếu chăm sóc tốt sẽ hết sau 5 - 7 ngày, không cần phải nhập viện. Điều quan trọng là cần biết những dấu hiệu nặng như trẻ nôn ói hết, trẻ thở nhanh, sốt cao (ở trẻ nhỏ sốt cao quá có thể gây co giật), hoặc trẻ có triệu chứng khó thở, thở co kéo ngực hoặc phập phồng cánh mũi là phải đưa trẻ đi khám ngay.
Lúc trẻ mới sinh, trong tháng đầu bé chưa có đề kháng tốt, mẹ và những ai chăm sóc bé nên tránh xa bé nếu đang bị bệnh hoặc nên rửa tay sạch sẽ khi chăm sóc bé và nên đeo khẩu trang nếu bị cảm ho. Những trẻ sanh mổ thường dễ bị khò khè do còn đàm nhớt ở đường hô hấp, các bà mẹ không nên quá lo lắng, và cũng không nên cho bé uống kháng sinh quá sớm, nên đưa cháu đến các trung tâm y tế để được hút đàm và tập vật lý trị liệu hô hấp theo chỉ định của bác sĩ. Một số trẻ nhỏ khóc đêm, bỏ bú, đơn thuần vì bị nghẹt mũi. Do đó phải thông mũi cho bé bằng cách hút mũi và cho nằm đầu cao, vỗ lưng cho trẻ, giúp trẻ ho và nôn ra chất đờm giãi. Nhiều phụ huynh rất lo lắng khi thấy bé ho hoặc sổ mũi và cảm thấy không yên tâm nếu như khi đi khám, bác sĩ không cho dùng thuốc gì cả hoặc cho rất ít thuốc. Nên lưu ý ho là một phản xạ rất tốt để bảo vệ phổi ở trẻ, do đó không nên quá lo lắng và tự tiện cho bé uống thuốc chống ho, nhất là ở trẻ dưới 1 tuổi.
Những triệu chứng sau đây thường gặp như ho, sốt, ói, sổ mũi, biếng ăn nhưng là biểu hiện của rất nhiều bệnh lý ở trẻ nhỏ do đó không nên quá chủ quan. Có nhiều bà mẹ thấy triệu chứng bé giống như lần trước và đôi khi người lớn vì quá bận rộn, không đưa cháu đi khám được nên tự động dùng toa cũ hoặc ra mua vài viên thuốc, đến khi tự chữa hoài không khỏi phải vào viện thì bé đã bị viêm phổi nặng, có trường hợp dẫn đến áp xe phổi hoặc có ông bố đã suýt mất con vì lấy thuốc nhỏ mũi của người lớn nhỏ cho bé làm bé khó thở, tim đập nhanh phải vào cấp cứu và được chẩn đoán cao huyết áp nguy kịch do tác dụng phụ của thuốc nhỏ mũi. Một công trình nghiên cứu ở Mỹ cho thấy những trẻ nào được sử dụng kháng sinh trước 1 tuổi có nguy cơ khởi phát bệnh suyễn nhiều hơn trẻ sử dụng kháng sinh sau 1 tuổi.
Ở các thành phố lớn, ở gia đình đông con, ở những nơi điều kiện vệ sinh kém hoặc ở nơi tập thể, đa số các bé dễ bị lây và mắc bệnh đường hô hấp. Do đó để đề phòng, các bà mẹ nên giữ vệ sinh sạch sẽ nơi ăn ngủ của bé, giữ ấm cho bé không dễ bị nhiễm lạnh; chích ngừa đầy đủ cho bé theo lịch tiêm chủng, cho bú sữa mẹ sớm (ngay sau sinh nửa giờ) và bú mẹ đến 2 tuổi nếu có thể được, vì trong sữa mẹ có rất nhiều kháng thể để bảo vệ cho bé khỏi bệnh, cho ăn dặm đúng cách đề phòng suy dinh dưỡng và tập thói quen cho bé ăn nhiều trái cây và rau quả để cung cấp vitamin thiết yếu cho cơ thể. Có như vậy hệ miễn dịch trong cơ thể của bé sẽ hoạt động hữu hiệu hơn và ít mắc bệnh đường hô hấp hơn.
BSCK2 NGUYỄN THỊ THANH
(BV Nhi đồng 2 TPHCM)
