Chi phí “bôi trơn” tăng, lòng tin nhà đầu tư giảm

Diễn đàn kinh tế mùa xuân

Ngày 22-4, Diễn đàn kinh tế Mùa Xuân bước sang ngày làm việc thứ hai, tập trung vào các giải pháp cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh.

Cơ quan nhà nước nên bớt làm thông tư

Đây là một luận điểm quan trọng được thể hiện và chứng minh trong bản báo cáo đề dẫn công phu, dài tới 65 trang của TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương. TS Nguyễn Đình Cung cho biết: “Đã từ rất lâu, cộng đồng doanh nghiệp cả trong và ngoài nước đều cho rằng các chính sách, luật pháp ở Việt Nam thiếu ổn định, thường hay thay đổi bất lợi cho doanh nghiệp; thiếu minh bạch và không tiên liệu trước được. Nhà nước nên bớt làm thông tư đi, việc gì rõ thì đưa vào luật. Hành động ư? Kiên quyết bỏ bớt các thông tư đi, cái gì cực kỳ cần thiết hãy làm. Làm thông tư là để tạo thuận lợi, chứ không phải làm khó doanh nghiệp như hiện nay”. Thực hiện phương châm “biến lời nói thành hành động” là cách thiết thực nhất, TS Nguyễn Đình Cung khuyến nghị: Từ 1-7-2015, các thông tư về điều kiện kinh doanh sẽ đương nhiên hết hiệu lực, theo quy định của Luật Đầu tư. Chúng ta hãy kiên quyết bỏ, đừng níu giữ vô số quy định phức tạp và bất hợp lý trong “rừng” thông tư đó. Trả lời câu hỏi của Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Văn Giàu rằng, vậy thì trách nhiệm “dọn rừng văn bản” là của ai, TS Nguyễn Đình Cung đáp dứt khoát: “Không phải cục trưởng hay thứ trưởng, mà chính là các vị bộ trưởng”.

Phát biểu tại diễn đàn, TS Trần Du Lịch nói thêm, để người dân thực sự được kinh doanh những gì mà luật không cấm còn là một quá trình rất dài và mệt mỏi. “Anh Cung khá lạc quan với tác dụng của luật mới, nhưng xin nói thật, tôi đang còn nghi ngờ. Việc luật có đi vào cuộc sống hay không còn phụ thuộc vào cải cách toàn diện nền hành chính công, bao gồm cả thể chế hành chính, bộ máy, con người. Con người như hiện nay thì có nói cải cách muôn năm vẫn thế”, TS Trần Du Lịch nói. TS Trần Du Lịch nhắc lại hình ảnh 3 bộ phận cấu thành thể chế giống như chiếc xe máy có nhông, có xích và líp, “mới cả thì chạy nhanh, cũ mà đồng bộ cũng còn chạy chậm được, nhưng không đồng bộ thì không chạy được”.

Theo điều tra mới đây của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), chỉ 11% số doanh nghiệp tiên liệu được thay đổi trong chính sách do các bộ, cơ quan trung ương ban hành; và chỉ có khoảng 7% số doanh nghiệp tiên liệu được thay đổi trong chính sách do chính quyền địa phương ban hành. Cộng đồng doanh nghiệp trong nước cho rằng, các cấp chính quyền địa phương thường ưu tiên giải quyết các vấn đề khó khăn cho doanh nghiệp nước ngoài hơn là doanh nghiệp trong nước; cơ quan nhà nước các cấp thường ưu tiên, dành nhiều “quyền, lợi” cho doanh nghiệp nhà nước (DNNN) hơn doanh nghiệp tư nhân trong nước. Ngoài ra, trong thời gian gần đây, cộng đồng doanh nghiệp còn cho rằng họ phải cạnh tranh không lành mạnh từ các doanh nghiệp có quan hệ thân hữu với một số cán bộ, công chức nhà nước các cấp, với đại diện chủ sở hữu và người quản lý các DNNN.

Chống tham nhũng, củng cố niềm tin

Tình trạng tham nhũng cao là một thực tế được các nhà đầu tư phản ánh - ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế VCCI, cho biết. Năm 2014, Việt Nam xếp thứ 119/175 nước trong Chỉ số nhận thức tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, xếp thứ 126 trong Chỉ số kiểm soát tham nhũng của Ngân hàng Thế giới và đứng thứ 74 trong xếp hạng đánh giá rủi ro quốc gia. Cuộc điều tra tiến hành với các doanh nghiệp FDI đã cho kết quả: khoảng 17% các doanh nghiệp FDI thừa nhận rằng họ đã trả tiền “bôi trơn” để có được giấy phép đầu tư và 31% trả hối lộ khi cạnh tranh giành các hợp đồng của chính phủ. Hành vi “bôi trơn” trong quá trình xin cấp phép không quá khác với tình trạng các năm trước; song hối lộ trong quá trình ký kết giành hợp đồng thì lại tăng cao đáng ngạc nhiên - gấp ba lần số điểm ghi nhận trong năm ngoái!

Theo các doanh nghiệp FDI được hỏi, trên 66% doanh nghiệp đã chi trả chi phí không chính thức khi làm thủ tục tại cảng, cao kỷ lục qua tất cả các kỳ điều tra PCI-FDI. Có 22% doanh nghiệp lựa chọn không sử dụng tòa án khi có tranh chấp vì họ quan ngại về tình trạng “chạy án” trong quá trình giải quyết. Đây cũng là tỷ lệ cao nhất từ trước đến nay trong điều tra PCI-FDI. Cũng theo đó, các chi phí hối lộ cũng tăng lên kể từ năm 2013. Năm 2013, khoảng 32% doanh nghiệp cho biết tổng số tiền chi trả “bôi trơn” của họ lên tới hơn 1% thu nhập mỗi năm, năm 2014 con số này là 38%. Quy mô hối lộ trung bình ở Việt Nam được điều tra PCI-FDI ghi nhận là cao nhất kể từ năm 2011.

“Điều trớ trêu là - theo doanh nghiệp, các khoản hối lộ đang trở nên “tin cậy” hơn, tức là thực sự giúp họ giải quyết được công việc”, ông Đậu Anh Tuấn nói. Tuy nhiên, đây lại chính là điểm trừ quan trọng trong đánh giá của nhà đầu tư nước ngoài về môi trường kinh doanh, trong khi những sự kiện “chấn động” như đã xảy ra tại Bình Dương và Hà Tĩnh trong năm qua lại không làm tổn hại quá nhiều đến lòng tin của nhà đầu tư vào môi trường kinh doanh - theo điều tra của VCCI.

Hiến kế đấu tranh phòng chống tham nhũng, các ý kiến tại diễn đàn đã đưa ra nhiều đề xuất, trong đó đều nhấn mạnh đây là nhiệm vụ phải được thực hiện từ cả hai phía: chính quyền và doanh nghiệp. Thực hiện hình sự hóa hành vi tham nhũng - hối lộ ở khu vực tư nhân (điều này sẽ giúp ngăn chặn các doanh nghiệp tham gia vào các hành vi phi pháp); đồng thời tiếp tục rà soát các tương tác giữa các doanh nghiệp và cán bộ thuế để đảm bảo rằng tác động của hành vi tham nhũng liên quan đến thuế ở cấp độ doanh nghiệp được hạn chế ở mức không đáng kể... nằm trong số những khuyến nghị đáng lưu ý.

Cuối ngày 22-4, diễn đàn chính thức bế mạc, khép lại 2 ngày làm việc nghiêm túc và hiệu quả.

ANH THƯ