8 giờ ngày 1-3, Trung tâm Điều trị oxy cao áp tiếp nhận 4 bệnh nhân bị ngộ độc oxyd carbon (CO) từ Bệnh viện Quốc Ánh (quận Bình Tân, TPHCM). Đây là những bệnh nhân trong cùng một gia đình. Chị Trương Thị Hồng Loan (29 tuổi) mới sinh con đầu lòng 4 ngày tuổi. Tối 28-2, gia đình cho hai mẹ con chị nằm than trong phòng nhỏ 12m², cửa đóng kín. Cùng ngủ trong phòng còn có bà ngoại, bà nội của cháu. Đến 6 giờ sáng hôm sau, gia đình phát hiện cả 4 người bị ngủ li bì, gọi không tỉnh dậy được.
Cháu bé 4 ngày tuổi trong thiết bị điều trị bằng oxy cao áp.
Thoát nạn nhờ oxy cao áp
Nặng nhất là bà ngoại của cháu bị lơ mơ, bán hôn mê. Cháu bé vẫn khóc được nhưng rất yếu, bú ít. Gia đình vội đưa cả 4 người vào cấp cứu tại Bệnh viện Quốc Ánh gần nhà. Nơi đây vừa cấp cứu bước đầu, vừa liên hệ với Trung tâm Điều trị oxy cao áp để chuyển bệnh nhân tới điều trị. Nhận được thông tin trên, Trung tâm Điều trị oxy cao áp khẩn trương thu xếp 4 máy, khi bệnh nhân được chuyển tới, các bác sĩ đã nhanh chóng đưa tất cả vào điều trị. Sau 4 giờ nằm máy liên tục, được cứu chữa kịp thời, cháu bé hồng hào trở lại, bú ngủ bình thường. Chị Loan cùng bà nội, bà ngoại của cháu cũng tỉnh táo hoàn toàn. Sau ít giờ nghỉ ngơi và dùng một số thuốc phối hợp, chiều cùng ngày cả 4 bà cháu đã được ra viện với niềm vui chung của gia đình và Trung tâm Điều trị oxy cao áp.
Tình trạng ngộ độc CO do nằm than khi sinh đẻ, do để máy phát điện chạy trong nhà cửa đóng kín cửa, tuy đã được cảnh báo nhưng vẫn xảy ra. Nhiều khi mang lại hậu quả đáng tiếc nếu không được cấp cứu kịp thời. CO là chất khí không màu, không mùi, hơi nhẹ hơn không khí, có trong các chất khí sinh ra khi đốt cháy không hoàn toàn than hay các chất hữu cơ (như khí thoát ra từ máy nổ, đám cháy, khói bếp, khí mỏ than, khói thuốc lá...). Ở người bình thường sống trong môi trường không bị ô nhiễm, không hút thuốc lá, hàm lượng khí CO trong máu khoảng 1,5% (100ml máu có 2,1ml CO). Trong các thành phố lớn bị ô nhiễm, hàm lượng HbCO trong máu có thể tới 4%. Lượng HbCO trong máu từ 5% trở lên được coi là nhiễm độc CO.
Khí CO rất độc và nguy hiểm vì CO và oxy cùng kết hợp với hemoglobin (Hb) - chất vận chuyển oxy trong máu - lại gắn ở cùng vị trí. Nhưng áp lực của CO với Hb mạnh hơn oxy 250 lần. Do đó, dù chỉ hít phải lượng nhỏ CO nhưng lượng lớn Hb đã bị chiếm giữ, không còn chỗ cho oxy nữa. Nếu khí hít vào chứa 0,1% CO thì có thể một nửa lượng Hb trong máu bị vô hiệu hóa, mất khả năng vận chuyển oxy. Lượng HbCO trong máu càng cao, cơ thể càng thiếu nhiều oxy. Không những thế HbCO còn làm cho lượng HbO2 có được trong máu khi đó, tới mô khó phân ly giải phóng oxy để tế bào sử dụng. Và rồi khí CO còn gây độc trực tiếp cho hàng loạt men hô hấp làm khó khăn cho quá trình sử dụng oxy vốn đã bị giảm thiểu ở tế bào.
Dễ nhiễm nhưng khó phát hiện
Nguy hiểm nhưng khí CO vào cơ thể ta một cách thầm lặng, không gây hắt hơi, chảy nước mắt nước mũi để người ta biết mà tránh. Vào cơ thể, khí CO tiếp tục lặng lẽ gây hại. Người hút thuốc lá nhiều có khi hàm lượng HbCO trong máu tới 10% vẫn không có triệu chứng gì rõ ràng, chỉ đôi khi thấy thở nhanh hơn người khác khi vận động cơ bắp nhiều. Bị ngộ độc HbCO tới 30% chủ nhân vẫn chưa cảm nhận mắc bệnh, cũng chỉ thấy dễ cáu gắt, nhức đầu, dễ mệt, hay lẫn lộn. Cứ lặng lẽ như vậy tới khi gây ngộ độc nặng, bệnh nhân mới thấy nhức đầu, ù tai, buồn nôn, đau bụng, chếnh choáng, hôn mê. Ở dạng tối cấp, HbCO tới 60% - 70% bệnh nhân thường bị liệt tứ chi, ngất, co giật và có thể tử vong.
Điều trị ngộ độc CO cần nhanh chóng đưa bệnh nhân ra khỏi vùng khí bị ô nhiễm, hô hấp hỗ trợ và dùng oxy liệu pháp càng sớm càng tốt. Oxy cao áp là phương pháp điều trị có chỉ định tuyệt đối, là phương pháp điều trị đặc hiệu với bệnh ngộ độc khí CO không chỉ với thể cấp, tối cấp mà cả với thể mãn. Oxy cao áp không chỉ đáp ứng nhanh nhu cầu oxy cho cơ thể đang thiếu (mà nhiều khi thiếu nghiêm trọng nhất là não). Ở điều kiện bình thường, oxy bị CO cạnh tranh. Ở áp suất cao, oxy lại có thể đẩy CO ra khỏi phức hợp HbCO, làm giảm nhanh thời gian bán hủy của HbCO. Bình thường thời gian bán hủy của HbCO từ 4 - 6 giờ. Nhưng nếu được điều trị oxy cao áp ở 2 atmosphere thì thời gian bán hủy chỉ còn 35 phút, ở 3 atmosphere còn 22 phút. Như vậy, oxy cao áp giải quyết được những yếu tố quan trọng nhất của bệnh này là cung cấp nhanh chóng, đầy đủ oxy cho cơ thể - đặc biệt là não - và giải phóng Hb khỏi HbCO, trở lại dạng Hb làm nhiệm vụ vận chuyển oxy bình thường. Giải quyết được những yếu tố này, những biểu hiện lâm sàng của bệnh giảm đi, bệnh nhân nhanh chóng thoát khỏi tình trạng hiểm nghèo và hồi phục dần. Ngộ độc CO thể cấp, tối cấp là bệnh cấp cứu cần đưa tới điều trị oxy cao áp càng sớm càng tốt. Những trường hợp bị ngộ độc khí CO mãn, oxy cao áp vẫn là giải pháp tối ưu trong điều trị và phục hồi sức khỏe cho bệnh nhân.
Bác sĩ NGUYỄN KIM PHONG
