Cách nay hơn 2.400 năm, ông tổ ngành y khoa Hyppocrate đã mô tả bệnh lý đột quỵ với triệu chứng liệt nửa người một cách đột ngột. Tuy vậy, chỉ mới trong những năm gần đây, y học hiện đại mới tìm ra được những phương pháp điều trị hiệu quả đối với bệnh lý này. Ngày nay, những bệnh nhân đột quỵ có thể phục hồi chức năng vận động nếu được điều trị sớm và kịp thời.
Bỏ qua “giờ vàng”
Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, xảy ra khi một phần của não bộ bị tổn thương vì mất đi nguồn nuôi dưỡng. Nguyên nhân là do dòng máu đang chuyên chở oxy và các chất dinh dưỡng khác cho não bộ bị tắc nghẽn (gây thiếu máu não), hoặc bị vỡ đột ngột (gây xuất huyết hay chảy máu trong não). Khi dòng máu không thể đi đến não, các tế bào não sẽ ở trong tình trạng thiếu máu, không hoạt động được, sau đó bị hoại tử và chết đi nếu sự cung cấp máu cho não không được phục hồi.
Một trong những tiêu chí cần thiết để cứu vãn tình thế trên là nhanh chóng đến bệnh viện để kịp thời cứu chữa. Và “thời gian vàng” thường là 3 giờ sau khi xảy ra đột quỵ nhưng đa số các bệnh nhân đột quỵ đều được đưa đến bệnh viện quá muộn, hậu quả là phần lớn phải chịu đựng cuộc sống tàn phế trong thời gian còn lại.
Điều trị bệnh nhân đột quỵ tại BV Nhân dân 115. Ảnh: TƯỜNG LÂM
Cơn thoáng thiếu máu não cục bộ - báo hiệu đột quỵ
Khoảng 1/3 các trường hợp đột quỵ xuất hiện sau bởi một hoặc nhiều cơn “đột quỵ nhẹ”, hay còn gọi các cơn thiếu máu não thoáng qua. Cơn thiếu máu não thoáng qua có thể xảy ra nhiều ngày, nhiều tuần hoặc thậm chí nhiều tháng trước khi bệnh nhân bị đột quỵ thật sự. Các triệu chứng xảy ra nhanh chóng và chỉ kéo dài trong một thời gian ngắn, thường từ vài phút đến vài giờ và bệnh nhân phục hồi hoàn toàn trong vòng 24 giờ. Ví dụ, nếu bệnh nhân bị mất thị lực đột ngột, hoặc yếu một cánh tay (chân) rồi sau đó biến mất, đó có thể là triệu chứng một cơn thiếu máu não thoáng qua.
Do tình trạng thiếu máu não chỉ xảy ra trong thời gian ngắn, khả năng vận động của cơ thể có thể sớm trở lại bình thường, làm cho bệnh nhân rất dễ bỏ qua hoặc tin rằng không có vấn đề gì quan trọng. Tuy nhiên, điều này rất nguy hiểm bởi đó là nguyên nhân tiềm ẩn gây thiếu máu não đang tồn tại. Cơn thiếu máu não thoáng qua thường là dấu hiệu cảnh báo sớm của đột quỵ thật sự sẽ xảy ra ngay sau đó.
Làm giảm nguy cơ tái phát đột quỵ bằng cách nào?
Có nhiều cách để có thể làm giảm nguy cơ tái phát đột quỵ. Trong đó quan trọng nhất là kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ và thay đổi chế độ sống.
- Kiểm tra sức khỏe thường xuyên
Bệnh lý tim mạch, cao huyết áp, tiểu đường, tăng hàm lượng mỡ trong máu cần được theo dõi thường xuyên bởi bác sĩ chuyên khoa. Các yếu tố nguy cơ này sẽ được giảm bớt một cách tối đa bằng các thuốc điều trị thích hợp và thay đổi lối sống.
- Kiểm soát huyết áp
Huyết áp ở mức 120/80mmHg là trị số bình thường. Được gọi là cao huyết áp khi huyết áp cao hơn 140/90 mmHg. Cao huyết áp là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất của đột quỵ. Nếu không kiểm soát tốt tình trạng huyết áp, nguy cơ đột quỵ tái phát sẽ rất cao. Bệnh nhân bị cao huyết áp có nguy cơ đột quỵ cao gấp 4 - 6 lần so với bệnh nhân có huyết áp bình thường. Kiểm soát huyết áp bao gồm chế độ ăn ít muối, giảm cân, giảm stress và uống các loại thuốc thích hợp. Cần lưu ý, các thuốc huyết áp chỉ có tác dụng khi được sử dụng thường xuyên mỗi ngày. Không nên tự ý ngưng thuốc khi không có ý kiến của bác sĩ.
- Kiểm soát bệnh tim
Là nguy cơ quan trọng thứ hai sau cao huyết áp. Bệnh lý tim nguy hiểm nhất liên quan đến đột quỵ là rung nhĩ. Rung nhĩ là tình trạng co bóp bất thường của tâm nhĩ trái. Ở bệnh nhân rung nhĩ, tâm nhĩ trái co bóp nhanh gấp 4 lần so với các buồng tim còn lại. Điều này dẫn đến sự bất thường của dòng chảy trong các mạch máu, tạo điều kiện thành lập các cục huyết khối trong buồng tim và nhanh chóng di chuyển đến nơi khác, có thể gây tắc nghẽn các mạch máu não… Việc sử dụng các thuốc kiểm soát nhịp nhĩ và thuốc kháng đông lâu dài có thể giúp giảm bớt nguy cơ gây ra đột quỵ của rung nhĩ.
- Kiểm soát tiểu đường
Khi bệnh nhân có bệnh tiểu đường, nguy cơ mắc phải đột quỵ sẽ tăng gấp 3 lần. Chế độ ăn phù hợp để tiết chế lượng đường trong máu và sử dụng các thuốc điều chỉnh đường huyết có thể giúp người bệnh hạn chế tối đa những biến chứng của bệnh.
- Kiểm soát cholesterol trong máu
Tăng cholesterol trong máu có thể dẫn đến sự ứ đọng của cholesterol lên thành của các mạch máu, từ đó tạo thành các mảng xơ vữa. Kiểm soát tốt hàm lượng cholesterol trong máu bằng chế độ ăn thích hợp (kiêng mỡ, các loại dầu ăn và các thức ăn giàu cholesterol), tập thể dục thường xuyên và sử dụng các loại thuốc chuyên biệt có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ.
- Ngưng hút thuốc lá
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ rất nguy hiểm của đột quỵ. Thuốc lá làm tăng thêm quá trình xơ vữa mạch máu và các chất gây đông máu (như fibrinogen). Việc ngưng hút thuốc lá có thể làm giảm rõ rệt nguy cơ đột quỵ tái phát.
Làm gì để hồi phục sau đột quỵ
Hồi phục sau một cơn đột quỵ là quá trình tự nhiên. Nghiên cứu cho thấy có đến 1/3 số bệnh nhân bị đột quỵ hồi phục hoàn toàn, 1/3 phục hồi một phần và 1/3 còn lại không phục hồi gì cả. Khoảng 10% - 20% trường hợp chết ngay sau khi đột quỵ. Trong khi đó, không có thuốc để chữa đột quỵ lành hẳn, mà chỉ có thuốc làm giảm thiểu khuyết tật do đột quỵ và làm giảm nguy cơ đột quỵ tái phát.
Phục hồi đòi hỏi thời gian - phần lớn trong 3 - 6 tháng đầu, nhưng có thể tiếp tục cho đến 2 năm hoặc hơn. Vì vậy, bệnh nhân không nên mất hy vọng nếu bị đột quỵ nặng. Nên tuân thủ điều trị phục hồi chức năng dưới sự giám sát của bác sĩ. Đột quỵ tái phát xảy ra từ 5% - 15% trường hợp. Để làm giảm mức độ tái phát đột quỵ, cần uống thuốc đúng toa bác sĩ và đi tái khám đều đặn. Khi các triệu chứng của đột quỵ xuất hiện trở lại, hãy đến bệnh viện ngay lập tức. Thông báo cho các thành viên gia đình hoặc những người bạn xung quanh để biết phải làm gì khi bạn có những triệu chứng đột quỵ, đặc biệt khi bạn mất ý thức.
Phòng ngừa đột quỵ bằng cách nào?
Đột quỵ có thể phòng ngừa được, bằng cách làm giảm các yếu tố nguy cơ của nó như bệnh cao huyết áp, béo phì, tiểu đường, bệnh tim, hút thuốc lá, stress... Hãy đi khám sức khỏe tổng quát định kỳ mỗi 3 đến 6 tháng, bạn sẽ được phát hiện sớm bệnh cao huyết áp, đái tháo đường, cholesterol trong máu cao và bệnh tim mạch. Nếu bạn được kê toa, hãy uống thuốc đúng theo toa và chỉ ngưng uống thuốc khi có ý kiến của bác sĩ. Ngưng hút thuốc lá, giảm từ từ rồi ngưng uống rượu. Nếu bạn đã từng bị đột quỵ và được cho uống thuốc phòng ngừa đột quỵ, hãy uống thuốc đều đặn theo chỉ dẫn của bác sĩ.
BS NGUYỄN HUY THẮNG
(Tổng thư ký Hội Đột quỵ Việt Nam)
| |
