Còn chưa đầy 3 năm nữa Hiệp định Thương mại tự do giữa các nước ASEAN và Trung Quốc (ACFTA) sẽ có hiệu lực trong toàn khu vực ASEAN. Theo đó, thuế suất đối với đại đa số các nhóm hàng của 9 nước ASEAN và Trung Quốc vào VN sẽ chỉ còn 0% - 5%, tất cả sẽ lùi về mức 0% vào năm 2018. ACFTA sẽ góp phần làm thay đổi bức tranh toàn cảnh các hoạt động kinh doanh và công nghiệp của một khu vực rộng lớn có diện tích 13 triệu km² và dân số tổng cộng khoảng 2 tỷ người với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) chung lên tới 6.000 tỷ USD.
Trên thực tế, tại thời điểm này, hầu hết các nước trong khu vực, đặc biệt là Thái Lan, Indonesia, Malaysia,… đã và đang có sự chuẩn bị ráo riết nhằm đối phó với tiến trình mở cửa. Biểu hiện rõ nhất là trên quầy kệ của các siêu thị tại TPHCM, hàng hóa có xuất xứ từ các nước trong khu vực xuất hiện liên tục và ngày càng nhiều. Cùng với việc tăng cường các hoạt động thương mại bên ngoài biên giới, tại mỗi nước cũng đã và đang tiến hành xây dựng chiến lược “phòng thủ” thông qua việc soạn thảo và ban hành các bộ tiêu chuẩn kỹ thuật, các quy định ngày càng nghiêm ngặt hơn nhằm gia cố “hàng rào” bảo hộ cho từng nhóm hàng của mình.
Riêng với Trung Quốc, cho dù ACFTA chưa có hiệu lực với VN, song hàng hóa của họ đã “ăn” sâu vào từng vùng miền của nước ta. Có không ít gia đình của VN đang sống bằng nghề dán nhãn hàng Trung Quốc thành hàng VN.
Trong khi đó, tại VN tròn 17 năm gia nhập khối ASEAN và có hơn 5 năm là thành viên của WTO cùng với việc thực hiện hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương, đa phương và khu vực, nhưng theo số liệu thống kê không chính thức, mới chỉ khoảng 30% số DN (trong đó chủ yếu rơi vào các DN FDI) xuất khẩu tận dụng được các lợi thế từ FTA. Giá trị tận dụng được từ các FTA này mới chỉ tương ứng với khoảng 14 tỷ USD trong tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2011 là 96,3 tỷ USD.
Đáng lo ngại hơn cả, cho đến thời điểm này chúng ta vẫn chưa xây dựng được các hàng rào kỹ thuật trong thương mại nhằm bảo hộ sản xuất, bảo vệ người tiêu dùng và gìn giữ môi trường sinh thái trong nước, đồng thời đối phó được với các rào cản của các nước khác trong thương mại quốc tế đang ngày càng hiện đại và tinh vi.
Lý giải về sự chậm trễ này, một lãnh đạo của Bộ Công thương cho rằng, hàng rào kỹ thuật phi thuế quan rất rộng và phức tạp. Không chỉ các DN mà ngay cả các cơ quan chức năng cũng rất lúng túng khi xây dựng một hàng rào kỹ thuật hợp lý, đúng luật và phải được thực hiện trong sự tương thích đồng bộ cùng Luật Cạnh tranh, Luật Bảo vệ người tiêu dùng và phù hợp với quy định WTO. Điều này sẽ không chỉ đạt được hàng rào kỹ thuật để ngăn chặn sự lấn lướt của hàng ngoại nhập mà còn bảo vệ được sản xuất trong nước.
Mặt khác, các hàng rào phi thuế quan như hàng rào kỹ thuật khi đã áp dụng với hàng hóa nhập khẩu thì cũng phải áp dụng với hàng hóa nội địa, phải công bằng và không phân biệt đối xử. Trong bối cảnh tiêu chuẩn kỹ thuật hàng hóa của VN còn thấp, thậm chí tiêu chuẩn nhiều mặt hàng thấp hơn mức trung bình của thế giới thì việc dựng các hàng rào sẽ rất khó khăn. Hàng rào kỹ thuật cũng không thể áp dụng cho tất cả các loại hàng hóa mà chỉ có thể đặt ra xem xét ở từng mặt hàng cụ thể, từng thời điểm cụ thể…
Hàng rào kỹ thuật trong thương mại là con đường bắt buộc chúng ta phải xây dựng để tiến hành hội nhập kinh tế thành công với các nước. Dù muốn hay không cũng đến lúc chúng ta phải nhìn nhận thật nghiêm túc về vấn đề này bởi thời gian để chuẩn bị không còn nhiều. Với các DN cũng cần nâng cao năng lực sản xuất, chất lượng hàng hóa để cạnh tranh được với hàng ngoại nhập không chỉ ở trong nước mà cả ở thị trường nước ngoài. Tới khi đó, hàng rào kỹ thuật sẽ không còn là rào cản thương mại nữa, mà là thước đo để DN nâng cao chất lượng hàng hóa và sức cạnh tranh của mình.
Tất nhiên, để làm được việc này, nhà nước phải có kế hoạch xây dựng hoặc hỗ trợ DN trang bị các phòng thí nghiệm trọng điểm. Qua phòng thí nghiệm và hệ thống tiêu chuẩn tiên tiến, chúng ta xây dựng hàng rào kỹ thuật để tự vệ, ngăn ngừa các nhà sản xuất có chất lượng thấp, làm ảnh hưởng đến hàng hóa VN.
Thúy Hải
