Ngày 16-8, tại TP Hội An diễn ra hội thảo quốc tế trùng tu, tôn tạo di tích lịch sử văn hóa quốc gia chùa Cầu, các chuyên gia đưa ra các giải pháp trùng tu, tôn tạo di tích này với mục tiêu vừa bảo tồn vừa phát huy giá trị của di tích.
Biểu tượng của Hội An xuống cấp
Chùa Cầu - biểu tượng của Di sản Văn hóa thế giới Hội An (Quảng Nam) có tên gọi khác là cầu Nhật Bản (tương truyền cầu này do người Nhật xây dựng vào thế kỷ XVII) năm 1719, Chúa Nguyễn Phúc Chu thăm Hội An, đặt tên cầu là Lai Viễn Kiều với ý nghĩa là “Cầu đón khách phương xa”. Kiến trúc độc đáo của công trình là bên cạnh cầu giao thông còn có miếu thờ Bắc Đế Trấn Vũ đã được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia. Đây là công trình có giá trị đặc biệt về nhiều mặt: lịch sử, văn hóa, kiến trúc, mỹ thuật... là đối tượng nghiên cứu của các ngành; cảm hứng sáng tác của văn nghệ sĩ; là điểm đến không thể thiếu của du khách trong và ngoài nước khi tham quan Hội An.
Nhiều năm qua, di tích Chùa Cầu (Hội An) xuống cấp trầm trọng nhưng vẫn chưa tìm ra giải pháp trùng tu (Ảnh: NGUYÊN KHÔI)
Ông Đinh Hài, Giám đốc Sở VH-TT-DL tỉnh Quảng Nam, cho biết, trong 400 năm tồn tại, dưới tác động nhiều yếu tố: thời gian, con người, môi trường cùng thiên tai được xem là nguyên nhân dẫn đến sự xuống cấp của chùa Cầu. Chùa Cầu đón một lượng lớn du khách tham quan với trung bình 4.000 lượt/ngày. Phía dưới cầu là sự biến chuyển của dòng chảy Khe Ồ Ồ tại điểm chùa Cầu và môi trường ẩm ướt của sông nước. Những tác động này đang làm cho các mố, trụ cầu bị nứt; nhiều cột, kèo có dấu hiệu hư hỏng, mục rỗng... Bên cạnh đó, chùa Cầu nằm ngay ở vùng rốn lũ của Hội An, vị trí này có dòng nước chảy rất mạnh tạo thêm nguy cơ mất an toàn cho di tích.
Theo PGS-TS Nguyễn Xuân Toản, Trường Đại học Bách khoa Đà Nẵng, kết cấu hệ chịu lực chính của chùa Cầu có dấu hiệu xuống cấp rõ rệt, nhiều bộ phận bị rạn nứt, mục, các mối liên kết bị cong vênh. Móng và thân của trụ xuất hiện vết nứt, bị xói và hỏng chân rất nguy hiểm. Các gối đỡ bằng gạch bị ẩm và mục. Năm 2009, ngành chức năng Hội An đã triển khai tu bổ những hạng mục xung quanh như kè gia cố bờ kênh đoạn chảy qua chùa cầu cũng như gia cố mố trụ cầu.
Loay hoay tìm giải pháp
Trong 400 năm tồn tại với 7 lần trùng tu, tôn tạo, đến nay di tích chùa Cầu đang xuống cấp trầm trọng. Theo PGS-TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, có hai vấn đề cấp bách cần được xử lý triệt để trong dự án tu bổ, tôn tạo chùa Cầu trong thời gian tới. Một là cần ưu tiên tìm biện pháp xử lý nguồn nước thải sinh hoạt đô thị trước khi xả vào Khe Ồ Ồ chảy dưới chùa Cầu để cư dân Hội An cũng như du khách có được cảm giác thư thái khi đến tham quan. Thứ hai, nên sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại để khảo sát đánh giá lại khả năng chịu lực và độ bền vững của bộ phận móng, trụ cầu trước khi đưa ra quyết định về giải pháp trùng tu.
GS-TS Trương Quốc Bình, Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia cho rằng, đề xuất làm nhà kính để bảo quản di tích là không khả khi, không phù hợp trong điều kiện và tập quán bảo tồn di tích ở Việt Nam và Hội An, kể cả xây cầu phụ để giải quyết việc đi lại, phục vụ du khách vẫn chưa mang tính thuyết phục.
Giải pháp được cho là phù hợp nhất được số đông các nhà khoa học, nghiên cứu đánh giá là giải pháp hạ giải toàn bộ, các cấu kiện gỗ hư hỏng được phân loại và xử lý, những cấu kiện còn tốt được sử dụng lại, các cấu kiện hỏng một phần được gia cố. Tất cả hạng mục sẽ được tẩm hóa chất chống mối, mọt và sự xâm nhập của côn trùng. Theo phương án này, tất cả các hạng mục của cầu đều được sử dụng triệt để, tuổi thọ kéo dài hơn, mặc dù có những bất lợi trong quá trình tu bổ như phải ngừng hoạt động tham quan và sinh hoạt văn hóa. Phương án này cũng từng được áp dụng để tu bổ cầu ngói chùa Lương (Nam Định), cầu ngói Thanh Toàn (Thừa Thiên - Huế) đạt hiệu quả tốt. Trước đó, phương án này cũng được chuyên gia Nhật Bản đề xuất.
Tuy nhiên, đến nay các giải pháp chỉ mới đưa ra thảo luận và vẫn chưa có kế hoạch rõ ràng. Dù thực hiện theo phương án nào, việc triển khai đều phải thực hiện bảo tồn yếu tố gốc của di tích. Trước mắt, áp lực đối với Hội An là điều tiết lượng người qua lại cầu, kiểm soát trọng lượng chịu tải công trình, thường xuyên cập nhật các thông tin, dự báo thời tiết, thiên tai… trước khi đi đến một giải pháp toàn diện nhất.
NGUYỄN TRANG - NGUYÊN KHÔI