Theo đó, dự thảo luật đã bổ sung quy định về ban tư vấn, hỗ trợ phát triển đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (được gọi tắt là đặc khu) do Thủ tướng thành lập như một phương thức kiểm soát quyền lực.
Nội dung có sự thay đổi đáng kể nhất tại dự thảo mới này chính là mô hình tổ chức chính quyền địa phương. Dự thảo luật Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp thứ tư đề xuất hai phương án tổ chức chính quyền địa phương ở đặc khu.
Trong đó, Chính phủ đề xuất lựa chọn phương án 1 là không tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân mà thực hiện thiết chế Trưởng đặc khu do Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm.
Trưởng đặc khu được phân quyền, phân cấp mạnh, có thẩm quyền quyết định và tổ chức thực hiện toàn bộ các hoạt động hành chính, kinh tế - xã hội trên địa bàn đặc khu. Phương án 2 là tổ chức chính quyền địa phương đặc khu gồm có hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân.
Tại kỳ họp thứ tư, đa số ý kiến đại biểu phát biểu tán thành với phương án 1, một số ý kiến tán thành với phương án 2, một số ý kiến khác đề nghị xây dựng phương án mới theo hướng kết hợp các ưu điểm của hai phương án do Chính phủ trình.
Tại văn bản vừa gửi đến các đoàn đại biểu Quốc hội nêu trên, UBTVQH cho biết sau khi “thảo luận kỹ và xin ý kiến cơ quan có thẩm quyền”, đề nghị Quốc hội cho tiếp thu chỉnh lý quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở đặc khu theo hướng kết hợp ưu điểm của cả phương án 1 và phương án 2 do Chính phủ trình và hoàn thiện để khắc phục các hạn chế, phát huy những điểm mạnh của cả hai phương án.
Cụ thể, Theo đó, chính quyền địa phương ở đặc khu là cấp chính quyền địa phương gồm có hội đồng nhân dân đặc khu và ủy ban nhân dân đặc khu với những đổi mới cơ bản về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm và cách thức hoạt động nhằm bảo đảm tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả.
Cụ thể, hội đồng nhân dân đặc khu có tổng số đại biểu không quá 15 người, trong đó đa số hoạt động chuyên trách. Hội đồng nhân dân đặc khu không tổ chức Thường trực và các ban; giúp việc hội đồng, đại biểu hội đồng có văn phòng hội đồng nhân dân đặc khu. Uỷ ban nhân dân đặc khu do hội đồng nhân dân đặc khu bầu, chỉ bao gồm chủ tịch và 2 phó chủ tịch.
Chủ tịch ủy ban nhân dân đặc khu có những thẩm quyền vượt trội được phân quyền từ chính quyền trung ương và cấp tỉnh, dự thảo luật quy định: "Chủ tịch ủy ban nhân dân đặc khu do hội đồng nhân dân đặc khu bầu theo giới thiệu của Bộ trưởng Bộ Nội vụ trên cơ sở thống nhất với chủ tịch ủy ban nhân dân cấp tỉnh, được Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn”.
Để phòng ngừa, ngăn chặn trường hợp lạm quyền, ngoài các cơ chế giám sát theo quy định của pháp luật hiện hành (của Quốc hội, đoàn đại biểu Quốc hội, hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội khác), dự thảo luật đã bổ sung một điều quy định về công khai, minh bạch trong hoạt động của chính quyền địa phương ở đặc khu. Trong đó quy định trách nhiệm của các cơ quan chính quyền địa phương ở đặc khu phải công khai hoạt động của mình, nội dung công khai, hình thức công khai; trách nhiệm tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền tiếp cận thông tin phù hợp với quy định của pháp luật về tiếp cận thông tin.
Dự thảo luật cũng bổ sung quy định về Ban tư vấn, hỗ trợ phát triển đặc khu do Thủ tướng thành lập nhằm thiết lập cơ chế kiểm soát đặc thù của Trung ương đặt tại từng đặc khu để tăng cường kiểm soát đối với hoạt động của các cơ quan chính quyền địa phương ở đặc khu, đặc biệt là trong việc thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước cấp trên được luật này phân quyền cho chủ tịch UBND đặc khu.
