Đề án bảo tồn và phát triển bền vững tộc người thiểu số Đan Lai hiện đang sinh sống tại vùng lõi Vườn quốc gia (VQG) Pù Mát, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 280/2006/QĐ-TTg với mục tiêu nâng cao điều kiện sống, phát triển kinh tế - xã hội nhằm bảo tồn và phát triển bền vững tộc người thiểu số hiện đang sinh sống trong vùng lõi VQG Pù Mát, bảo tồn thiên nhiên VQG Pù Mát, bảo vệ an ninh biên giới. Tiến độ thực hiện đề án là trong 3 năm, từ 2007 đến 2009. Tuy nhiên, cho đến nay, đề án này vẫn chưa thể hoàn tất, nhất là hợp phần đưa người Đan Lai đến nơi ở mới.
Quê mới chưa xong đã gặp khó
Chúng tôi tìm đến xã Thạch Ngàn (huyện Con Cuông) - nơi được chọn xây dựng 3 điểm tái định cư (TĐC) cho tộc người Đan Lai. Theo đề án, sẽ có 146 hộ dân Đan Lai được di dời từ thượng nguồn Khe Khặng thuộc 2 bản Khe Cồn, bản Búng (xã Môn Sơn) ra ở tại 3 điểm TĐC ở xã Thạch Ngàn, trong đó điểm TĐC số 1 tại bản Thạch Sơn 42 hộ, bản Kẻ Tắt 40 hộ và bản Bá Hạ 64 hộ. Tuy nhiên, đến thời điểm này mới có 42 hộ được chuyển đến ở khu TĐC số 1 tại bản Thạch Sơn. Ông La Quang Vinh, Trưởng bản Thạch Sơn cho biết, 42 hộ dân với 194 khẩu được chuyển đến bản mới từ năm 2007. Từ đó đến nay, dân đã tăng lên thành 51 hộ với 237 nhân khẩu. Mặc dù ở nơi ở mới, điều kiện đi lại, chăm sóc y tế, học hành của con em,... được thuận lợi, nhưng theo ông Vinh, dân khó kiếm ăn, khó sống hơn so với khi ở quê cũ. “Lúc ở quê cũ có mẹ rừng, có sông Giăng,... lúc đói là kiếm ra cái ăn. Còn ở quê mới không có sông để kiếm cá, điều kiện để làm bắp, làm lúa khó hơn, chăn nuôi thì dễ bị chết bệnh. Dân chỉ đủ ăn 3 tháng trong năm, có nhà đến tết vẫn đói”, ông Vinh tâm sự. Hiện dân bản mỗi hộ được 1,7ha trồng keo, sắn; 1,5 sào ruộng lúa nước, ngoài ra tự chăn nuôi thêm. Nhiều người, nhất là thanh niên, vì ở quê không đủ sống đã phải vào Nam, sang cả Lào làm ăn.
Điểm TĐC số 2 nằm ở khu vực bản Kẻ Tắt, nhưng theo ông Lô Thanh Huấn, Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Ngàn thì thực ra bản này chưa có tên vì chưa xong và dân chưa đến ở. Tại đây, theo kế hoạch xây dựng 35 căn nhà cho 35 hộ (thay vì 40 hộ như mục tiêu ban đầu của đề án). Tuy nhiên, hiện mới xây dựng được 26/35 ngôi nhà; các hạng mục như nhà học, nhà văn hóa, trạm y tế... đang thi công dang dở. Ông Huấn cho biết, khu nhà TĐC tạm ngừng xây dựng từ năm ngoái. Việc này, nếu ngừng lâu thì “tường” các nhà đã làm xong, do được làm bằng tre nứa nên không có hơi người, hơi khói thì sẽ nhanh hỏng. Một việc tưởng nhỏ nhưng sẽ ảnh hưởng đến tâm lý đồng bào. Hiện huyện đang thuê một người trông coi nhà ở khu TĐC số 2 này. Còn khu TĐC số 3, khi chúng tôi hỏi ở đâu, ông Huấn cười: “Vẫn nằm trên giấy”.
Thiếu đủ thứ
Ông Trần Anh Tuấn, Trưởng ban Quản lý các dự án đầu tư xây dựng huyện Con Cuông cho biết, đến nay vẫn chưa thể hoàn tất các khu TĐC, mấu chốt là do thiếu vốn. Riêng tại điểm TĐC số 2 phải cần trên 14 tỷ đồng nữa mới có thể xây xong. Về điểm TĐC số 3, sau khi khảo sát tại xã Thạch Ngàn thì phát hiện ra là thiếu quỹ đất, thiếu nguồn cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất nên phải ngừng tại đây. UBND tỉnh đã giao cho huyện Con Cuông khảo sát lập dự án khu TĐC số 3 tại bản Chòm Bọi (xã Mậu Đức). Tuy nhiên, tại đây cũng thiếu quỹ đất và không được sự đồng tình của nhân dân trong vùng. Trong khi việc xây dựng và tìm nơi xây dựng điểm TĐC chưa xong thì tại quê cũ trong vùng lõi VQG Pù Mát, dân số đang tăng lên từng ngày. Theo kế hoạch khi lập đề án, sẽ có 30 hộ dân được giữ lại tại bản Cò Phạt (xã Môn Sơn), 146 hộ sẽ dời đi. Tuy nhiên, sau khi 42 hộ dân được dời đi bản Thạch Sơn (xã Thạch Ngàn) thì số còn lại là 104 hộ đã “đẻ” thêm ra 66 hộ mới. Đây là vấn đề nan giải khiến các cơ quan liên quan đau đầu.
Vừa qua, ông Lê Xuân Đại, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An đã có cuộc làm việc với huyện Con Cuông, Ban Dân tộc và các cơ quan liên quan bàn giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong thực hiện đề án. UBND huyện Con Cuông đã kiến nghị không tiếp tục khảo sát và triển khai xây dựng điểm TĐC số 3 tại bản Chòm Bọi (xã Mậu Đức) cho 135 hộ dân còn lại (69 hộ theo kế hoạch của khu TĐC số 3 và 66 hộ “đẻ” mới). Huyện Con Cuông cũng đề nghị cấp trên xem xét để 135 hộ dân này ở lại cùng 30 hộ như dự kiến ban đầu, vì điều kiện cấp vốn quá ít, trong khi dư nợ phải thanh toán còn nhiều,... nên rất khó khăn cho việc di dời.
DUY CƯỜNG
