“Xoay dòng chảy máu chất xám” là thu hút nhân tài trở về phục vụ đất nước. Việc làm này cần trường kỳ, để ảnh hưởng và kết quả của nó được liên tục và kéo dài như một dòng chảy.
Chúng ta đã và đang đưa người ra nước ngoài để đào tạo. Đây là một chính sách tốt. Tuy nhiên, sự thành công thật sự là việc chúng ta phải thu hút và sử dụng được từ chất xám từ nước ngoài trở về. Việc thu hút không phải chỉ nằm trong sự kêu gọi, hứa hẹn hay bắt buộc, hoặc trông chờ vào tinh thần yêu nước hay tự giác, mà nó đòi hỏi phải có hành động cụ thể, tích cực. Có hai yếu tố quan trọng để thu hút chất xám. Thứ nhất, làm cho TPHCM trở thành một nơi có cơ hội cho tất cả mọi người tài, tức là phải tạo được sự hấp dẫn của môi trường làm việc cũng như môi trường sống. Thứ hai, TPHCM có những “người đi thu hút chất xám” có tài năng. Ba đối tượng cần được thu hút là Việt kiều, du học sinh Việt Nam và người nước ngoài.
Hiện nay, nhiều Việt kiều đang ở nước ngoài, dù chưa muốn về nhưng họ vẫn giúp đỡ chúng ta rất tốt. Đặc biệt, nhiều kiều bào có thể có ý định trở về nước. Đây là những người có tâm huyết. Vấn đề của chúng ta là phải trao đổi để hiểu rõ ước muốn của từng cá nhân và tìm cách đáp ứng yêu cầu của họ. Chúng ta phải làm cách nào tạo được tất cả những điều kiện có thể để giúp họ thực hiện thành công ý tưởng của họ. Có thể họ không cần một đãi ngộ đặc biệt nào, nhưng bổn phận của chúng ta là phải thực hiện những đãi ngộ tốt nhất một cách đơn giản nhất có thể. Điều quan trọng trong việc chiêu hiền đãi sĩ là TP phải làm cho họ thành công.
Với du học sinh trẻ Việt Nam đã có những thành tựu nhất định ở nước ngoài, họ là những người đã thể hiện được tầm vóc quốc tế và có nhiều tiềm năng phát triển. Một trong những yếu tố tự nhiên làm cho họ trở về là gia đình. Cùng với đó, 3 điểm quan trọng nữa là: lương bổng, cơ hội thăng tiến và cơ sở vật chất cùng điều kiện làm việc. Lương phải trả đủ cao, đủ hấp dẫn so với những gì đối tượng nhắm đến được nhận ở nước ngoài. Trong khi đó, cơ sở vật chất cùng điều kiện làm việc là mấu chốt của sự thành công. Các thiết bị cần thiết cho việc giáo dục, đào tạo và nghiên cứu phải do những người này đề xuất theo nhu cầu của họ và cần được đáp ứng một cách chính xác.
Với người nước ngoài đã có thành tựu được thế giới công nhận, đây là những người có thể mở ra cho đất nước một vận hội mới. Họ có thể mang đến những giá trị mới hay những ngành nghề đáp ứng đúng nhu cầu cấp bách của đất nước. Một trong những điểm có thể thu hút được họ là những chủ đề nghiên cứu độc nhất vô nhị ở Việt Nam mà hiếm nơi khác có. Chúng ta cần tạo cơ hội để họ có thể tìm ra những chủ đề này, đi kèm tất nhiên là lương bổng, cơ hội thi thố tài năng và cơ sở vật chất cùng điều kiện làm việc và môi trường sống phải an toàn. Mức đầu tư của TP lúc ban đầu cho những người này có thể lớn nhưng lợi nhuận về sau sẽ vô cùng lớn nếu đầu tư đúng cách. Và cả những người ngoại quốc chưa thành đạt nhưng có tiềm năng cũng rất cần quan tâm thu hút.
TPHCM muốn thành công trong thu hút chất xám kiều bào và người nước ngoài, trước hết những người chủ trì chương trình thu hút phải là người có toàn quyền quyết định và chịu trách nhiệm mà không phải thông qua chủ trương này, hội đồng nọ. Có như thế mới vượt qua được những cơ chế chồng chéo đang triệt tiêu lẫn nhau. Những người đi thu hút chất xám phải biết lắng nghe, thuyết phục, nhất là có bản lĩnh chấp nhận và cho thử nghiệm những ý tưởng mới. Một khi TPHCM thực sự quyết tâm, chúng ta mới có hy vọng xoay dòng chảy máu chất xám được
GS-TS VÕ VĂN TỚI
(Việt kiều Mỹ, Đại học Quốc tế - Đại học Quốc gia TPHCM)
