Đường đi của vaccine “siêu rẻ”

Mặc dù theo quy định, vaccine tai xanh phải được bảo quản ở chế độ rất nghiêm ngặt, ướp lạnh ít nhất ở nhiệt độ âm 15°C nhưng ở Hà Nội, khu vực ngay sau trụ sở của Cục Thú y (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) có tình trạng mua bán từng lọ vaccine theo kiểu chuyền tay và bọc bằng các chai đá lạnh, vô tư đem đi khắp nơi…

Hàng xách tay

Trong vai người đi mua vaccine về ngăn dịch tai xanh cho heo, chúng tôi tìm đến khu vực đường Trường Chinh thuộc phường Phương Mai, quận Đống Đa (Hà Nội), nằm sau Cục Thú y và sát Viện Thú y Trung ương, chuyên kinh doanh các mặt hàng thuốc thú y, các loại vaccine, thức ăn, thuốc trị bệnh cho heo, chó mèo, gia cầm và đủ loại động vật khác...

Mặc dù nhiệt độ ngoài trời tăng cao, nhưng hàng ngày số lượng người tìm đến hỏi mua vaccine rất nhiều vì ở nhiều nơi đang có dịch. Vào đại lý có tên T.M ở khu vực giữa ngõ 74 và 76 đường Trường Chinh, khi nghe chúng tôi hỏi mua vaccine tai xanh, ông chủ hàng bảo: “Tôi có 2 loại vaccine. Tất cả đều là hàng của Trung Quốc sản xuất, một loại được nhập về qua Công ty cổ phần Thuốc thú y Trung ương 1 (Vinavetco), còn loại kia… xách tay thẳng từ Trung Quốc về”.

Loại của Vinavetco nhập khẩu có hai loại: “liều 10” (tức mỗi lọ gồm 10 liều, chỉ tiêm đủ cho 10 con heo) giá 380.000 đồng (thực tế giá bán của công ty chỉ có 330.000 đồng/lọ), còn “liều 20” mặc dù giá bán tới 390.000 đồng/ống nhưng có thể tiêm được 20 con nên tính ra lại rẻ hơn. Tuy nhiên, có loại còn được gọi là “siêu rẻ” vì tính ra mỗi liều chỉ bán có 6.000 đồng. Đó là loại vaccine nhập lậu. Ông chủ bảo do giá bán của các công ty nhập khẩu khá cao nên khách thường chỉ mua loại vaccine nhập lậu của Trung Quốc.

Chúng tôi nói muốn mua loại “xách tay” về tiêm thử, ông chủ bảo rất tiếc vừa bán hết, vì hiện nay dịch đang bùng phát nên đưa về mẻ nào là hết veo mẻ đó. Thấy tôi nôn nóng muốn mua ngay, ông liền nhấc máy gọi cho một nơi có lẽ là “tổng kho” chuyên nhập hàng về, song đầu dây bên kia trả lời cũng đã bán sạch. Ông chủ cho tôi số điện thoại, bảo sau 2-3 hôm gọi lại, có thể hàng sẽ về tới.

Chúng tôi lân la vào một đại lý khác có tên S.X ở khu vực gần Viện Thú y Trung ương hỏi mua thứ vaccine “siêu rẻ”, “hàng xách tay”. Sau khi dò xét một lượt, chị chủ hàng hỏi: “Muốn mua bao nhiêu liều?”. Tôi nói quê ở Hà Nam, đang nuôi hơn 100 con heo, chị ta bảo vậy phải mua tiêm ít nhất 100 liều, cứ mỗi lọ là 20 liều, như vậy 5 lọ mới đủ. Sau đó chị đi vào trong, lát sau bưng ra một khay đựng đá, bên trong xếp lăn lóc 10 cái lọ nhãn màu đỏ, toàn chữ Trung Quốc. Một loại lọ chỉ nhỏ bằng ngón tay cái và một loại khác to hơn, bằng ngón chân cái. Trong mỗi lọ nhỏ chứa một viên màu trắng sữa. Chủ hàng bảo: “Lọ nhỏ là vaccine khô, lọ to là dung dịch muối. Đây là vaccine Trung Quốc, giá mỗi liều 6.000 đồng, mỗi lọ 20 liều giá 120.000 đồng”.

Nhìn những lọ vaccine chi chít chữ Trung Quốc mà không hề có một dòng chữ Việt nào, tôi hỏi: “Sao toàn tiếng Trung Quốc, biết tiêm thế nào?”. Chủ hàng trả lời như không: “Cứ pha lọ to, lọ nhỏ với nhau rồi tiêm cho heo. Heo to, heo nhỏ đều tiêm được hết, nhưng phải tiêm lúc heo khỏe mạnh nhé”. Sau đó chị lại đi vào trong, xách ra 2-3 chai “Lavie” đựng nước đá, đặt vào một cái túi ni lông đen, rồi đặt những lọ vaccine, dung dịch vào cùng, gói chặt. Sau đó, cuộn ni lông được gói thêm một lớp giấy báo và nhét vào cái túi ni lông khác, giao cho chúng tôi, bảo cứ thế đem về mà tiêm cho heo, nếu chưa tiêm ngay nhớ bỏ vào tủ lạnh, khi nào cần thì tiêm.

Trước sự sửng sốt về cách “bảo quản” vaccine kỳ dị, sơ sài chưa từng gặp như thế, chị ta đỡ luôn: “Yên tâm đi, không sao đâu. Chúng tôi còn thường xuyên đóng hàng vào thùng, gửi xe khách hoặc tàu vào tận miền Nam mà cũng vẫn tốt, trong khi các anh chỉ đi có vài chục cây số là về đến nhà”.

Bảo quản không bảo đảm

Qua tìm hiểu thêm từ các đại lý khác, chúng tôi được biết, loại vaccine mà nhà nước đang chỉ định tiêm cho heo để ngừa dịch tai xanh hiện nay là vaccine nhược độc chủng JXA1-R, do Công ty TNHH Thuốc thú y Đại Hoa Nông, ở khu công nghệ Ôn Thị, huyện Tân Hưng, TP Vân Phù (Quảng Đông-Trung Quốc) sản xuất, tuy nhiên lại thuộc kinh doanh độc quyền của Công ty cổ phần Thuốc thú y Trung ương 1. Vì vậy, các đại lý, “đầu nậu” chuyên thuốc thú y, vaccine đã tranh thủ mua hàng trôi nổi ở bên ngoài về tiêu thụ vì giá rẻ chỉ bằng 1/5 giá vaccine của công ty. Hàng chủ yếu được vận chuyển về Hà Nội qua các cửa ngõ như Lào Cai, Tân Thanh (Lạng Sơn), Cao Bằng…

Trước thực trạng vaccine tai xanh trôi nổi, không có nguồn gốc rõ ràng bày bán ngay tại Hà Nội, Phó Cục trưởng Cục Thú y, bà Nguyễn Thu Thủy cho biết, không chỉ vaccine tai xanh mà tất cả các loại vaccine lưu hành trên thị trường nhưng không có nhãn mác, xuất xứ bằng tiếng Việt theo quy định đều là hàng nhập lậu, không được Cục Thú y cho phép nhập khẩu. Bà Thủy cũng khẳng định, hiện nay đối với vaccine tai xanh, Cục Thú y chỉ cho phép lưu hành 7 loại do 5 đơn vị được phép nhập khẩu về Việt Nam, và ngoài nhãn mác của nhà sản xuất thuộc nước nhập khẩu, còn buộc phải gắn nhãn phụ trên từng lọ vaccine, ghi rõ thông tin về nguồn gốc xuất xứ, đơn vị nhập khẩu và phân phối, điều kiện bảo quản... theo quy định, kèm hướng dẫn sử dụng bằng tiếng Việt.

Theo bà Thủy, điều bất thường và đáng nghi ngờ về chất lượng của vaccine “siêu rẻ”, trôi nổi từ Trung Quốc giá chỉ có 6.000 đồng/liều. Trong khi hiện nay các loại vaccine tai xanh nhập khẩu rẻ nhất cũng phải 30.000 đồng/liều (loại nhược độc), kể cả vaccine vô hoạt cũng chỉ rẻ hơn một chút. Và còn đáng lo ngại hơn khi hiện nay người ta đang mua bán, bảo quản, vận chuyển vaccine dễ dãi như vận chuyển… nước đá như thế. Theo một chuyên gia về thuốc thú y, các loại vaccine nhược độc chính hãng, chất lượng nhập về đều là loại vaccine sống, mỗi liều chứa virus gây bệnh heo tai xanh, vì vậy cần phải tuân thủ điều kiện bảo quản, vận chuyển rất ngặt nghèo như: không được tiếp xúc với nhiệt độ cao, ánh sáng, phải bảo quản ở nhiệt độ âm 15°C (có thể để được 18 tháng), nếu bảo quản ở nhiệt độ 2-8°C thì chỉ được 6 tháng. Còn nếu đem ướp vào các chai nước đá rồi mang đi mang lại bằng xe máy, đi xa cả chục cây số, thậm chí gửi vào tận miền Nam như thế thì còn đâu tác dụng nữa, vaccine đã hỏng hết rồi dù là loại tốt, và không khéo khi tiêm cho heo lại trở thành “phản tác dụng”.

TRẦN PHÚC