Trước những năm đầu thập niên 1990, lịch sử Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) chưa bao giờ ghi nhận một thất bại đau đớn như thế. Trong suốt gần một thập niên, một trong những nhân viên cao cấp nhất của CIA đã làm gián điệp cho Ủy ban An ninh quốc gia Liên Xô – KGB.
Một cuộc truy tìm kéo dài trong gần 10 năm, được xem là cuộc điều tra kỷ lục của Cục Tình báo Trung ương Mỹ và Cục Điều tra liên bang Mỹ (FBI). Chuyện động trời này được tác giả Peter Maas thuật lại một cách tường tận và chi tiết trong quyển sách Điệp viên ở Washington.
Đường đến với CIA
Aldrich Hazen Ames sinh ngày 26-5-1941 tại thành phố nhỏ River Fall, bang Wisconsin. Cha của Rick là Carleton Ames, giáo sư sử học chuyên về vùng Viễn Đông. Với bản chất hướng nội, lại sống trong gia đình mà những suy nghĩ riêng tư không được khuyến khích bộc lộ, Rick cảm thấy khó khăn trong việc tiếp xúc với người khác. Tuy nhiên, nếu người khác đặt mối quan hệ với Rick thì Rick nhiệt tình đáp lại. Tính cách này theo Rick suốt cả cuộc đời sau này.
Năm 1925, tức 5 năm sau ngày thành lập, CIA tuyển mộ ông Carleton Ames vào làm việc. Sau khi kết thúc một khóa huấn luyện năm 1953, Carleton cùng với gia đình chuyển tới thủ đô Rangoon của Miến Điện. Trong thời gian này, Rick được bố giải thích tường tận về CIA. Sau này, khi ông Carleton trở thành chuyên gia phân tích, ông luôn kể cho Rick nghe những ám ảnh về sự xâm nhập của những con “chuột chũi”.
Rick được bố đưa vào làm việc hành chính văn phòng trực thuộc CIA vào mỗi kỳ nghỉ hè. Năm 1959, Rick trúng tuyển vào trường Đại học Tổng hợp Chicago, chuyên ngành lịch sử. Nhưng Rick không chú ý mấy tới việc học của mình mà lại vùi đầu vào sân khấu và tỏ ra có thiên khiếu đặc biệt về lĩnh vực này. Kết quả của những đam mê thái quá này là Rick bị trượt trong năm học thứ hai.
Đầu tháng 2-1962, Rick quyết định bỏ học và bắt đầu làm việc chính thức cho CIA với vai trò thư ký đánh máy trước khi trở thành một chuyên viên phân tích. Năm 1967, Rick tham gia một khóa đào tạo của CIA để trở thành nhân viên hành động. Tháng 10 năm đó, Rick được bổ nhiệm đi Ankara (Thổ Nhĩ Kỳ). Nhưng như cha mình trước đây, Rick không tài nào thiết lập được những mối tiếp xúc cần thiết cho công việc của mình. Công việc của Rick dần trở nên tồi tệ. Rick bắt đầu mượn rượu để thu mình vào thế giới của riêng mình.
Năm 1972, Rick quay trở lại Langley và được giao một công việc bàn giấy ở Ban Đông Âu – Liên Xô (SE). Tháng 8-1976, do làm tốt công việc bàn giấy ở Langley, Rick được phái trở lại làm công tác hành động của CIA tại trạm RF ở New York. Ở đây, sếp của Rick, ông Carlson, tỏ ra ưu ái Rick khi giao cho anh làm việc với hai nguồn tin có sẵn. Một năm sau đó, Rick được chuyển tới làm việc tại Trạm CIA ở Mexico City. Mọi chuyện bắt đầu từ đây.
Từ nhân viên CIA trở thành “chuột chũi”
Thời điểm định mệnh diễn ra vào một ngày tháng 12-1982 ở Mexico City, khi Rick Ames, lúc đó mới 40 tuổi, được giới thiệu với một phụ nữ 30 tuổi người Colombia tên Maria del Rosario Casas Dupuy.
Hầu như suốt năm 1983, Rick và Rosario dính nhau như sam. Rosario đã thổi một luồng sinh khí mới vào cuộc sống của Rick, cả về đời sống tình dục cũng như tinh thần (lúc này vợ của Rick đã ghẻ lạnh với ông ta). Rosario xuất thân từ một dòng họ quý tộc ở Colombia và điều đó đã đưa Rick đến những con đường mà anh ta không thể hình dung tới.
Vào thời điểm đó, Rick vẫn giấu Rosario mức lương của mình trong CIA, chính xác là 47.070USD/năm. Lối tiêu xài quý tộc của cô bạn gái đã đẩy Rick vào sự túng thiếu liên tục. Được đánh giá “thường xuyên vượt tiêu chuẩn trong công tác” hoặc “hoàn thành xuất sắc công việc”, Rick được hưởng một biệt lệ đặc biệt là tham gia đưa ra những ý tưởng để hình thành các kế hoạch, các ý đồ tác chiến đối với tình báo Xô Viết. Ở cương vị này, Rick được dịp tiếp xúc với các quan chức cao cấp của Liên Xô đồng thời có thể tiếp cận và khai thác nguồn tin nước ngoài, trong đó có Sergie Divokulski - chuyên viên trong vấn đề kiểm soát vũ khí.
Tháng 11-1984, cùng với hai nhân viên tình báo khác, Rick được tổng hành dinh CIA biệt phái tới New York để hỗ trợ việc “chăm sóc” những người Xô Viết đang đổ tới New York dự phiên họp mùa thu của LHQ. Rosario đòi Rick cho đi cùng đến New York. Tại đây, sự “vung tay quá trán” đã làm cho những hóa đơn chi tiêu của Rosario tăng với tốc độ chóng mặt. Rick phải vay 8.000USD từ một ngân hàng tín dụng liên bang. Rosario lại đang sắp bảo vệ luận án tốt nghiệp ở trường Đại học Tổng hợp Northwestern, việc đó cũng phải mất thêm một số tiền nữa. Rick cảm thấy mình lâm vào thế tuyệt vọng. Và anh ta chợt nghĩ đến Divokulski như một lối thoát.
Rick bắt đầu vào phi vụ. Anh ta gọi Divokulski và những gì mà Rick nói qua điện thoại khiến ông này choáng váng. Thời gian đó, Divokulski phải trở về Moscow để nhận công tác mới nên chuyển phi vụ này lại cho Sergei Chuvakhin. Rick chuẩn bị cho Chukhavin một phong bì có nội dung “đặc biệt”, trong đó tiết lộ những thông tin về những “nguồn tin” phản gián của Liên Xô trong lòng KGB - đó là Valery Martynov và Motorin - kèm theo một trang danh bạ cùng với bảng tóm tắt những công việc đã làm trong CIA và một số biệt danh đã sử dụng mà anh ta tin chắc rằng điều đó có lưu trong hồ sơ của KGB. Cái giá mà Rick đưa ra cho nguồn tin này là 50.000USD.
Ngày 8-5-1985, Rick được Chuvakhin sắp xếp để gặp một người ở Sứ quán Liên Xô trong một phòng biệt lập. Ông ta đưa cho Rick tờ giấy cùng cây bút chì. Trên tờ giấy có dòng chữ đánh máy: “Chúng tôi chấp nhận đề nghị của anh”. Lúc ấy, Rick biết rằng trong Sứ quán Liên Xô ở Washington có một thiếu tá của KGB đã bị FBI tuyển mộ. Người này có thể phát giác những việc của Rick làm. Rick bước vào hành trình con “chuột chũi” và phải chuẩn bị cho hành trình ấy.
Bài 2: Con cáo bên trong chuồng gà
Yên Ba - Mạnh Minh
