Chúng tôi nhận được chỉ thị của Trung ương tổ chức mít tinh trọng thể sáng ngày 2-9-1945, qua làn sóng điện đón nghe và hưởng ứng bản Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tại vườn hoa Ba Đình - Hà Nội. Đây là bản tuyên ngôn lịch sử chấm dứt 80 năm chế độ thuộc địa, công bố trước thế giới sự ra đời của nước Việt Nam mới, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
“Bác Hồ và 3 em thiếu nhi Trung, Nam, Bắc”. (1947). Họa sĩ Diệp Minh Châu trích máu mình vẽ trên lụa tại Thiên Hộ, Đồng Tháp Mười.
Còn nỗi vui mừng nào lớn hơn trong nhân dân Sài Gòn. Từ 5 giờ sáng hàng đoàn người dày đặc gồm cán bộ, công chức, công nhân lao động, binh sĩ ăn mặc sạch sẽ, cờ xí khẩu hiệu trang hoàng, mặt mày rạng rỡ kéo đến trung tâm điểm mít tinh tại quảng trường nhà thờ Đức Bà.
Từ đêm trước chúng tôi đã cho dựng lên một lễ đài cao 10m, bên trên chăng một dải băng lớn kẻ khẩu hiệu “Việt Nam độc lập muôn năm”. Đến 10 giờ mới ổn định được các khối quần chúng đứng dày đặc đường Norodom (nay là đường Lê Duẩn).
Do sóng phát thanh bị nhiễu loạn, chúng tôi rà tìm mãi không bắt được Đài Tiếng nói Việt Nam. Cuối cùng đồng chí Trần Văn Giàu, Chủ tịch Ủy ban Hành chính Lâm thời Nam bộ lên diễn đàn ứng khẩu đọc lời kêu gọi:
“Hỡi quốc dân! Hỡi đồng bào tận tâm cứu nước!
Việt Nam từ một xứ thuộc địa đã trở thành một nước độc lập. Việt Nam từ một nước đế quốc đã trở thành nước Dân chủ Cộng hòa. Việt Nam đang tiến bước trên đường sống, sống danh dự với toàn cầu.
Hôm nay tuân theo mệnh lệnh của chính phủ Trung ương do đồng chí Hồ Chí Minh lãnh đạo, chúng ta làm lễ độc lập mừng thắng lợi của cách mạng trên cả nước Việt Nam. Hôm nay, một lần nữa chúng ta biểu thị cho đồng minh và thế giới, cho bạn bè và cho kẻ thù cái ý chí của tất cả đồng bào quyết bảo vệ tới cùng quyền độc lập và nền dân chủ của chúng ta.
Mừng thắng lợi nhưng đồng bào chớ say sưa vì thắng lợi. Biểu thị ý chí độc lập nhưng đồng bào chớ lầm tưởng rằng bấy nhiêu lực lượng phô trương ở đây là đủ. Còn phải phấn đấu nhiều hơn nữa bởi vì Việt Nam yêu quý của chúng ta đang gặp một tình cảnh nguy nan. Không khéo lo, nước ta, dân ta có thể bị tròng lại ách nô lệ. Bên trong một số kẻ phản quốc đang tập hợp lại để làm hậu thuẫn cho địch. Chúng sợ tòa án nhân dân trừng trị thẳng tay. Phải thẳng tay trừng trị bọn mãi quốc cầu vinh, những bọn gây rối cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, gây rối để tạo cơ hội cho quân địch xâm lăng đất nước Việt Nam một lần nữa.
Bên ngoài kẻ địch đang âm mưu gác lại ách nô lệ lên cổ hai mươi năm triệu đồng bào ta. Họ nhảy dù ở Tây Ninh, Biên Hòa, họ từ Lào đem quân sang, họ bị bắt, bị đánh lùi nhưng chưa chịu đứng im đâu. Chúng tôi nắm được những bằng cớ chắc chắn rằng họ toan dùng vũ lực thình lình lật đổ Chính phủ Dân chủ Cộng hòa để đặt lên một quan toàn quyền như xưa.
Đồng bào ở đây có ai chịu một quan toàn quyền cai trị xứ ta không? Không! Không!
Có ai chịu bó tay để cho chế độ thực dân ra mặt hay dấu mặt trở lại không? Không! Không!
Vậy thì chúng ta cùng thề cương quyết đứng bên cạnh Chính phủ chống mọi sự xâm lăng dù chết cũng cam...”.
Dứt lời trong tiếng vỗ tay hoan hô vang dội của quần chúng, Chủ tịch Trần Văn Giàu vừa bước xuống đài thì rộ lên mấy loạt súng nổ từ lầu cao nhà thờ và từ hãng cơ khí Jean Compte và đường Pellerin (nay là đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa). Chúng tôi nhận định ngay đây là hành động phá hoại của bọn tay sai thực dân Pháp. Ngay những loạt súng đầu tiên, trước mắt chúng tôi hàng chục em bé thiếu niên tiền phong bị ngã gục. Quần chúng phẫn nộ đòi xông lên trừng trị bọn phản động sát nhân. Dưới làn đạn, ban lãnh đạo Xứ ủy và Ủy ban quyết định:
1- Phân tán các khối quần chúng.
2- Chở ngay những người bị thương vào bệnh viện chăm sóc.
3- Lập những đội giữ trật tự và lùng bắt thủ phạm từ những nơi có tiếng súng nổ ra.
4- Tuyệt đối không được gây đổ máu với Pháp kiều, cấm cướp phá tài sản của họ.
5- Trấn an tinh thần quần chúng giữ bình tĩnh, ổn định trật tự, tôn trọng kỷ luật, nghiêm chỉnh chấp hành mệnh lệnh của chính quyền cách mạng.
Trong lúc các đội vệ binh và cảnh sát tổ chức cho các khối quần chúng rút lui an toàn thì các đội đặc nhiệm lùng bắt thủ phạm xông vào nhà có tiếng súng bắn ra trấn áp và bắt giữ bọn tội phạm.
(Trích Hồi ức Cuộc đời xếp bút nghiên lên đàng)
HUỲNH VĂN TIỂNG
