Có một thời “tiếng hát át tiếng bom”

15 năm ấy biết bao nhiêu tình

Chính thức thành lập vào ngày 15-2-1961, nhưng trên thực tế, Đoàn Văn công Giải phóng R đã đi vào hoạt động từ trước đó. Trong hồi ức của nhiều người, “vừa xây dựng nơi ăn chốn ở, sẵn sàng chiến đấu... vừa tập luyện văn nghệ, để đến ngày 20-12-1960, các nghệ sĩ của đoàn đã cùng tham gia biểu diễn chào mừng lễ ra mắt Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam”. Như vậy, cho đến khi đất nước hoàn thành thống nhất, Đoàn Văn công Giải phóng R đã trải qua gần 15 năm với bao buồn vui, gian khổ lẫn tình cảm mà các thành viên trong đoàn dành cho nhau.

Với gần 550 trang sách, Đoàn Văn công Giải phóng R - Một dấu ấn lịch sử được chia thành 3 phần: Vai sát vai chung một bóng cờ; Chân dung tài hoa ngược dòng thác lũ và Duyên này thì giữ vật này của chung. Từ việc tái hiện bối cảnh và lịch sử hình thành đoàn cho đến những trang hồi ký của những người trong cuộc, đi kèm là 50 ca khúc cách mạng ra đời trong thời kỳ này và những lá thư từ tuyến đầu Tổ quốc, cuốn sách không chỉ là một công trình tư liệu quý giá mà còn truyền tải những giá trị sâu sắc về lòng yêu nước, tinh thần hy sinh và đam mê nghệ thuật của những con người đã biến lời ca tiếng hát, điệu múa thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng. Có một điều đặc biệt là dẫu đã hơn 50 năm, nhưng đến tận bây giờ, nhiều ca khúc ra đời trong giai đoạn ấy vẫn được yêu thích, biểu diễn như: Bài ca không quên (Phạm Minh Tuấn), Giải phóng miền Nam (Huỳnh Minh Siêng), Cô gái Sài Gòn đi tải đạn (Lư Nhất Vũ)…

Bên cạnh đó, lịch sử của đoàn cũng ghi dấu ấn đậm nét của các nhạc sĩ, nghệ sĩ như: Phạm Minh Tuấn, Vĩnh Bảo, Thế Hải, Trần Mùi, Phan Thao, Lư Nhất Vũ, Hồ Bông, Thanh Trúc, Hoàng Việt; các soạn giả: Thanh Nha, Mười Đờn, Thanh Hiền, Phạm Ngọc Truyền, Ngọc Cung; các đạo diễn: Bích Lâm, Ngô Y Linh; biên đạo múa Thái Ly; ca sĩ Tô Lan Phương; nghệ sĩ múa Minh Nguyệt, Phi Yến; diễn viên: Huỳnh Anh, Phạm Minh Thu, Quốc Hòa, Mỹ Long, Vũ Việt Cường, Nguyễn Huỳnh Sanh, Hoàng Dũng, Hồ Thanh Quang, Huỳnh Thu, Hồng Cúc, Trịnh Hùng, Mỹ Lệ, Hương Sen, Huỳnh Minh Tuấn, Nguyễn An Long…

Một dòng chảy thống nhất

Là người chấp bút cho ấn phẩm Đoàn Văn công Giải phóng R - Một dấu ấn lịch sử, nhà thơ Lê Minh Quốc cho biết: “Đây là một quá trình vô cùng gian nan, bởi tư liệu về Đoàn Văn công Giải phóng R hầu như không có, do khi đó các cô chú, anh chị không ai viết lại. Để có thông tin, phải đi gặp, trao đổi với các nhân chứng, tuy nhiên các cô chú giờ đã lớn tuổi, không nhớ nhiều, hay nhớ lẫn lộn các chi tiết. Do đó, phải tốn nhiều thời gian để đối chiếu, xác thực thông tin...”.

Cũng theo nhà thơ Lê Minh Quốc, đặc thù của Đoàn Văn công Giải phóng R là các thành viên đến từ khắp nơi: Tây Nam bộ, Đông Nam bộ, rồi từ miền Bắc vào… Sau năm 1975, họ trở về quê nhà nên anh phải tìm về tận nơi để để gặp gỡ, trò chuyện. “Tôi may mắn được các cô chú coi như con em, nên họ sẵn sàng chia sẻ, hỗ trợ mà không nề hà bất cứ điều gì. Và tôi cũng nghĩ đây là cơ hội để mình có điều kiện tìm hiểu lại nền ca múa nhạc cách mạng miền Nam mà lâu nay còn hạn chế nhiều về tư liệu”, nhà thơ Lê Minh Quốc chia sẻ.

Các hoạt động tích cực của lực lượng văn nghệ sĩ trong Đoàn Văn công Giải phóng R đã mang đến một ý nghĩa to lớn, đúng như nhận định của nhà biên kịch Nguyễn Hồ: “Dòng chủ lực văn nghệ giải phóng từ trên chiến khu, từ rừng núi chảy về đồng quê nông thôn chỉ là một. Chính yếu tố văn hóa của dòng văn nghệ giải phóng đã hun đúc tình cảm, tinh thần yêu nước thành một khối thống nhất. Điều này lý giải vì sao giặc Mỹ và binh lính Sài Gòn dù tiến hành nhiều cuộc hành quân, càn quét bằng súng đạn tối tân nhất, hiện đại nhất, kể cả sử dụng các phương thức tâm lý chiến, nhưng vẫn không thể bình định nổi miền Nam”.