Theo chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2018 thì tên của dự án luật là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đặc xá. Với phạm vi sửa đổi rộng (sửa đổi 15/36 điều và bổ sung 3 điều mới), nhiều nội dung sửa đổi là những chính sách lớn, cơ bản của Luật Đặc xá, Chính phủ đề nghị đổi tên là Luật Đặc xá (sửa đổi). Đa số ý kiến Ủy ban Tư pháp (UBTP) tán thành với đề nghị của Chính phủ.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga Phân biệt đặc xá và tha tù trước thời hạn
Qua thẩm tra Tờ trình của Chính phủ về dự án Luật Đặc xá tại phiên họp chiều nay của UBTVQH, Chủ nhiệm UBTP Lê Thị Nga nhận định, việc sửa đổi Luật Đặc xá phải dựa trên nguyên tắc coi đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước do Chủ tịch nước quyết định đối với người bị kết án phạt tù. Do đó, các quy định về đặc xá phải có sự khác biệt cơ bản so với các chính sách khoan hồng khác đang được giao cho các cơ quan tư pháp thực hiện.
Tính chất đặc biệt của đặc xá phải được thể hiện ở các nội dung chủ yếu là: Thẩm quyền, thời điểm, điều kiện, trình tự, thủ tục đặc xá. Nếu không phân định được rành mạch tính chất đặc trưng này của đặc xá so với các chính sách khoan hồng khác thì sẽ không khắc phục được hạn chế về số lượng người đặc xá lớn, đối tượng rộng như thời gian qua.
“Đáng lưu ý, Bộ luật Hình sự đã bổ sung chế định tha tù trước hạn có điều kiện. Nếu không sửa đổi cơ bản về điều kiện đặc xá mà áp dụng song song hai chế định này thì dẫn tới trùng lặp về chính sách, làm mất đi ý nghĩa “đặc ân đặc biệt” của người đứng đầu Nhà nước, dẫn tới Chủ tịch nước phải làm thay các công việc lẽ ra thuộc trách nhiệm của các cơ quan tư pháp”.
Về thời điểm đặc xá, luật hiện hành quy định 3 thời điểm đặc xá gồm: Nhân sự kiện trọng đại của đất nước, nhân ngày lễ lớn của đất nước và trong trường hợp đặc biệt. Dự thảo Luật giới hạn lại còn 2 thời điểm gồm: Nhân sự kiện trọng đại của đất nước và trong trường hợp đặc biệt, bỏ quy định đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước.
Trong cơ quan thẩm tra hiện có 2 loại ý kiến.
Loại ý kiến thứ nhất tán thành việc bỏ thời điểm đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước nhằm thu hẹp bớt các trường hợp đặc xá. Tuy nhiên, đề nghị quy định cụ thể trong dự thảo như thế nào là “sự kiện trọng đại” của đất nước để bảo đảm tính minh bạch và chủ động trong triển khai thực hiện.
Loại ý kiến thứ hai cho rằng thực tế thi hành Luật Đặc xá hơn 10 năm qua cho thấy cả 7 đợt đặc xá đều được Chủ tịch nước quyết định nhân ngày lễ lớn của đất nước. Do đó, đề nghị giải trình rõ lý do vì sao bỏ thời điểm đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước.
Chỉ xét đặc xá với một số đối tượng nhất định được nêu rõ trong luật
Về điều kiện được đề nghị đặc xá, thời hạn chấp hành hình phạt - một trong những điều kiện quan trọng để được xem xét đặc xá – dự kiến sẽ có thay đổi đáng kể so với hiện hành. Theo dự thảo Luật, người được xem xét phải “chấp hành được ít nhất 1/2 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất 15 năm đối với hình phạt tù chung thân (so với hiện hành là 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn và ít nhất 14 năm đối với hình phạt tù chung thân).
Đối với người bị kết án phạt tù về tội phạm tham nhũng hoặc một số tội khác do Chủ tịch nước quyết định thì theo luật hiện hành, phải chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác. Dự thảo Luật sửa thành: Người bị kết án phạt tù về bất kỳ tội gì đều phải chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác.
UBTP nhận thấy, việc sửa đổi điều kiện đặc xá phải đặt trong bối cảnh Bộ luật Hình sự năm 2015 mới bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện. Dự thảo Luật đang quy định các điều kiện đặc xá cơ bản giống như điều kiện tha tù trước hạn có điều kiện quy định tại Bộ luật Hình sự.
Vì vậy, trong khi Nhà nước ta đã có nhiều chính sách khoan hồng đối với người bị kết án phạt tù như miễn chấp hành hình phạt, giảm mức hình phạt đã tuyên, đặc biệt là tha tù trước thời hạn có điều kiện thì dự thảo Luật cần sửa đổi theo hướng: Chỉ quy định đặc xá đối với một số trường hợp đặc biệt quy định rõ ngay trong dự thảo Luật.
