Chính mô hình này đã đưa nhà nông nơi đây trở thành những người trực tiếp sản xuất và xuất khẩu cà phê bền vững.

Nâng cao năng suất, chất lượng

Chúng tôi đến khu vườn rộng 1,8ha của gia đình chị Nguyễn Thị Hiếu (thôn 5, xã Ea Kiết, huyện Cư Mgar) khi gia đình chị đang phấn khởi thu hoạch cà phê. Đây là một trong những hộ gia nhập vào HTX Nông nghiệp - Dịch vụ thương mại công bằng (gọi tắt là HTX công bằng) Ea Kiết từ những ngày đầu tiên. HTX công bằng Ea Kiết một trong những HTX hiếm hoi của ngành cà phê thu hút người nông dân trồng cà phê theo tiêu chí thương mại công bằng của tổ chức Nhãn hiệu thương mại công bằng quốc tế (Fairtrade labelling organization - FLO). Chị Hiếu kể, vườn cà phê của gia đình chị được trồng từ năm 1996, khi đó mỗi năm thu khoảng 10 tấn cà phê nhân xô. Hơn 10 năm trước, do cây cà phê trong vườn đã già cỗi nên sản lượng giảm xuống, chỉ còn chừng gần 5 tấn/vụ. Nhưng từ khi tham gia vào HTX công bằng Ea Kiết, chị Hiếu được hướng dẫn sản xuất trồng cà phê theo mô hình bền vững của thế giới và từ đó vườn cà phê của gia đình chị đạt năng suất, chất lượng cao. “HTX đã tìm kiếm và ký kết với các công ty cung ứng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật… có uy tín, đảm bảo chất lượng, nhằm giảm bớt khâu trung gian để cung cấp cho các thành viên sản phẩm tốt nhất với giá cả rẻ hơn thị trường từ 200 - 300 đồng/kg. Giá cà phê nhân xô được HTX mua lại cao hơn bên ngoài từ 2.000 - 3.000 đồng/kg, còn đối với cà phê chế biến ướt thì cao hơn khoảng 6.000 đồng/kg”, chị Hiếu cho hay.

Bên cạnh đó, HTX công bằng Ea Kiết cũng đã chuyển giao kỹ thuật và thường xuyên kiểm tra, giám sát việc sản xuất cà phê theo quy trình, tiêu chuẩn của Fairtrade và được xã viên thực hiện nghiêm túc. Trong quá trình chăm sóc vườn cây, xã viên đã có ý thức hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, tăng cường sử dụng phân vi sinh. Ông Lê Văn Đường (thôn 1, xã Ea Kiết) cho biết: “Hàng năm, HTX lấy mẫu đất của các thành viên để gửi về Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên nhờ phân tích, đánh giá chất lượng đất để biết được hàm lượng thành phần dinh dưỡng có trong đất, nhằm sử dụng phân bón cân đối, hợp lý. Ngoài ra HTX còn hỗ trợ 50% kinh phí cho nông hộ thành viên trang bị mô hình tưới nước nhỏ giọt để tiết kiệm nước tưới, tiết kiệm nhân công và đặc biệt là chống biến đổi khí hậu”.

Ông Nguyễn Văn Phúc, Chủ tịch HĐQT, kiêm Giám đốc HTX công bằng Ea Kiết, cho hay HTX được thành lập vào tháng 3-2011 trên cơ sở một tổ liên kết sản xuất cà phê bền vững với 48 hộ thành viên tâm huyết, có tổng diện tích 91,1ha và sản lượng 360,5 tấn. Đến nay, HTX đã có 98 xã viên với 190ha cà phê và sản lượng đăng ký đạt tiêu chuẩn sạch trên 600 tấn nhân/năm. Trong đó, có khoảng 100ha cà phê được FLO khảo sát và cấp chứng nhận thương mại công bằng. “Từ khi tham gia sản xuất tiêu chí thương mại công bằng của FLO, người trồng cà phê đã hiểu và ý thức hơn nhiều về công việc của họ. Nhờ sản xuất cà phê chất lượng cao nên lợi nhuận hàng năm của bà con tăng thêm 25 - 30 triệu đồng/hộ so với những hộ không tham gia vào HTX. Năng suất vườn cây đã tăng từ 10% - 15%, trong khi chi phí sản xuất lại giảm. Niên vụ vừa qua, sản phẩm cà phê nhân xô của HTX được bán với giá là 2.700 USD/tấn, trong khi giá cà phê trên thị trường chỉ xê dịch ở mức 1.700 USD/tấn”, ông Phúc chia sẻ.

Nhà nông là cổ đông

Cũng ra đời vào năm 2011, HTX nông nghiệp - dịch vụ công bằng Cư Đliê Mnông (ở xã Cư Đliê Mnông, huyện Cư mgar) có sức hút với đông đảo người trồng cà phê trong vùng bởi cơ chế hoạt động mới mẻ. Các thành viên vẫn làm chủ trên mảnh đất của mình, chỉ tham gia góp vốn, được hỗ trợ chi phí sản xuất, tập huấn khoa học kỹ thuật và bảo đảm đầu ra ổn định với giá thu mua cao hơn giá thị trường. Ông Nguyễn Đình Hào, Chủ tịch HĐQT, kiêm Giám đốc HTX công bằng Cư Đliê Mnông, cho biết:  “Được thành lập trên cơ sở là tổ hợp tác của liên minh sản xuất cà phê bền vững với 49 hộ dân trồng cà phê tham gia. Ngay khi bước vào hoạt động, HTX đã chú trọng thắt chặt mối liên kết hộ, hướng nông dân sản xuất cà phê bền vững theo chứng nhận Fairtrade. Theo đó, các thành viên của HTX được xem là các cổ đông, có đóng góp, có trách nhiệm và được hưởng lợi từ hiệu quả sản xuất mang lại. Hiện nay, HTX chúng tôi đã thu hút 117 hộ trồng cà phê tham gia”. 

Với sự liên kết, hỗ trợ của Công ty TNHH Dak Man Việt Nam, HTX công bằng Cư Đliê Mnông và Ea Kiết đã áp dụng sản xuất cà phê theo chứng nhận Fairtrade. Hàng năm, thành viên HTX được tập huấn khoa học kỹ thuật về chăm sóc, thu hoạch cà phê. Các hộ thành viên luôn tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chí của chứng nhận Fairtrade, các biện pháp canh tác bền vững trong sản xuất. “Trước kia, bà con làm cà phê theo tập quán truyền thống nên hiệu quả thấp. Từ khi vào HTX, các thành viên được hướng dẫn cách bón phân, cắt cành, tưới nước, thu hoạch theo một quy trình khoa học. Nếu trước kia, vườn cà phê của các hộ dân chỉ đạt khoảng 2 - 2,5 tấn/ha/vụ, từ khi tham gia HTX năng suất đạt 3,5 tấn/ha/vụ. Trong khi đó, chất lượng sản phẩm được đánh giá tốt nhờ áp dụng khoa học kỹ thuật và được HTX thu mua với giá cao hơn so với giá bán thị trường từ 2.000 - 5.000 đồng/kg”, ông Hào chia sẻ. 

Ông Trương Văn Chỉ, Chủ tịch UBND huyện Cư Mgar, đánh giá: Mô hình sản xuất cà phê bền vững theo tiêu chí thương mại công bằng của HTX công bằng Ea Kiết và Cư Đliê Mnông là mô hình sản xuất mới, đưa lại hiệu quả kinh tế cao cho người trồng cà phê và đưa họ trở thành chủ nhân thực sự của việc xuất khẩu cà phê bền vững. “Định hướng phát triển của các HTX trên địa bàn huyện trong những năm tới là tạo công ăn việc làm cho con em trên địa phương, tăng giá trị sản phẩm cà phê. Mở rộng mô hình sản xuất và xuất khẩu sản phẩm cà phê bột, diện tích sản xuất cà phê bền vững và áp dụng những tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất tạo ra sản phẩm cà phê chất lượng cao”, ông Chỉ cho hay.