Hiện nay, nhiều loại trái cây trong cả nước đang vào mùa vụ thu hoạch rộ. Thế nhưng, theo Bộ NN-PTNT thì có tới 90% sản lượng trái cây vẫn phải trông đợi thị trường tiêu thụ nội địa nên giá bán thấp, trong khi tỷ lệ trái cây xuất khẩu mới chỉ đạt 10%. Đã vậy, thị trường xuất khẩu trái cây giờ đây lại đang co hẹp, doanh nghiệp liên tục gặp cảnh long đong, lận đận…

Nghịch lý trái cây xuất khẩu

Theo ông Phan Huy Thông - Phó cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT) hiện nay, sản lượng trái cây thu hoạch trong cả nước đạt khoảng hơn 7 triệu tấn và tăng nhanh so với 7-8 năm trước. Trong đó, chuối có sản lượng lớn nhất, sau là cam, quýt, nhãn, dứa, xoài, vải thiều…

Theo đánh giá của các chuyên gia thì hiện nay, sản lượng trái cây của Việt Nam đang đứng thứ 5 ở châu Á, các loại trái cây đã có mặt ở 50 nước và vùng lãnh thổ. Song theo ông Đinh Văn Hương, Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, thì tỷ lệ trái cây Việt Nam xuất khẩu mới chỉ có khoảng 10%, như vậy là còn quá ít so với tiềm năng mà chúng ta có.

Thanh long và xoài là những loại trái cây có giá trị xuất khẩu cao nhưng hiện vẫn chủ yếu tiêu thụ trong nước. Ảnh: VIỆT DŨNG

Đã vậy, theo ông Phùng Hữu Hào, Phó cục trưởng Cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản (Bộ NN-PTNT), thì tỷ lệ trái cây đi các nước ở châu Âu, Mỹ, Nhật Bản… khá khiêm tốn. Hiện Trung Quốc vẫn là thị trường xuất khẩu trái cây chủ lực của Việt Nam. Nhưng có một nghịch lý trong thời gian qua là trái cây của chúng ta khi xuất sang Trung Quốc phải mượn tên, mẫu mã, bao bì của Trung Quốc, liên tục bị ép cấp, ép giá, việc xây dựng thương hiệu trái cây Việt Nam ở Trung Quốc khó khăn.

Từ 1-7 trở lại đây, thực hiện chính sách kiểm soát nguồn gốc trái cây lẫn nhau giữa hai nước, mặc dù phía Trung Quốc chưa làm chặt, việc xuất khẩu vẫn khá dễ dàng, thông thoáng song hầu như các doanh nghiệp thu gom, xuất khẩu trái cây trong cả nước lại tỏ ra khá e dè, cầm chừng hoạt động do việc triển khai chứng nhận nguồn gốc cho các vùng trồng khá khó khăn, trái cây được thu gom từ nhiều vùng miền nhỏ lẻ khác nhau, thậm chí chính các doanh nghiệp cũng không kiểm soát được nguồn gốc vì thông qua nhiều đầu mối tư thương. Bởi vậy, sản lượng trái cây xuất sang thị trường Trung Quốc đang giảm đáng kể.

Đặc biệt, từ tháng 10-2008 đến nay, sau khi chịu ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế, thị trường xuất khẩu giảm sút, để bán được hàng, giữa các doanh nghiệp trong nước đã xảy ra tình trạng bán phá giá, cạnh tranh không lành mạnh, dẫn đến hậu quả “tự mình hại ta” khi giá trái cây xuất khẩu liên tục rớt. Để bán giá rẻ thì nhiều doanh nghiệp làm ăn gian dối đã trà trộn trái cây kém chất lượng, chứa nhiều dư lượng vào các lô trái cây được chứng nhận sạch để xuất khẩu, nên sau đó, nhiều thị trường đã phải đóng cửa, không cho phép nhập trái cây Việt Nam.

Theo ông Huỳnh Quang Đấu, Phó Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu rau quả nửa đầu năm 2009 đã giảm sút tới 30% so với cùng kỳ năm ngoái. Hiện các doanh nghiệp làm ăn chân chính đang rất khó khăn trong việc tìm kiếm thị trường, đơn hàng, trong đó các thị trường lớn như: Thụy Sĩ, Thụy Điển, Hungary, Ấn Độ, UAE, Brazil...

Giải pháp nào?

Theo mục tiêu mà Bộ NN-PTNT đưa ra thì năm 2010, kim ngạch xuất khẩu trái cây của cả nước phải đạt 760 triệu USD và đến năm 2020, đạt 1,2 tỷ USD/năm. Trong đó, vào năm 2010, diện tích trồng cây ăn trái là 1 triệu ha, sản lượng khoảng 10 triệu tấn. Tuy nhiên, các chuyên gia đều cho rằng, mục tiêu trên sẽ xa vời nếu vẫn tái diễn điệp khúc “được mùa thì rớt giá”, “trồng rồi lại chặt”…

Ông Phan Huy Thông khẳng định rằng, mặc dù hiện nay, Bộ NN-PTNT đã có quy hoạch các vùng trái cây, song việc quản lý của các địa phương khá lỏng lẻo, vẫn để xảy ra tình trạng “xé” quy hoạch, nông dân đổ xô trồng những cây ăn trái theo phong trào. Để chấm dứt tình trạng trên, việc đầu tiên là nhà nước sẽ quy hoạch lại các vùng trồng cây ăn trái theo hướng tập trung, có quy mô lớn. Theo đó, mỗi vùng, mỗi tỉnh chỉ được phép chọn trồng một hoặc hai cây chủ lực là đặc sản của vùng miền, có lợi thế cạnh tranh cao để tránh tình trạng các tỉnh cùng đổ xô trồng một loại cây khi có giá cao, sau đó sản lượng dư thừa, giá rớt thì lại đua nhau đốn hạ.

Còn theo ông Đinh Văn Hương thì để vực dậy thị trường trái cây theo hướng xuất khẩu, phải có chính sách và các giải pháp về giống trái cây, liên tục lai tạo ra các giống mới có năng suất và chất lượng hơn, đầu tư đồng bộ về công nghệ bảo quản sau thu hoạch cho trái cây. Đặc biệt, phải xây dựng được những vựa trái cây theo tiêu chuẩn sạch, giá thành hạ… bởi đây là những yêu cầu sống còn để đưa trái cây Việt Nam xuất ngoại, vì trong tương lai, hầu như các nước đều thắt chặt việc kiểm soát chất lượng, an toàn vệ sinh và dư lượng trong trái cây nhập khẩu

PHÚC HẬU