Vừa qua, Ban Chỉ đạo Tây Nam bộ phối hợp với Bộ TN-MT, Trường Đại học Cần Thơ, Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới tại Việt Nam tổ chức hội thảo tham vấn cuối cùng lấy ý kiến của các tỉnh, thành trong vùng về kế hoạch ĐBSCL (MDP) - Tầm nhìn dài hạn đến năm 2100 cho một khu vực đồng bằng an toàn, trù phú và bền vững trước thách thức biến đổi khí hậu và nước biển dâng.
MDP do các chuyên gia Hà Lan xây dựng, đã được làm sáng tỏ hơn bởi những người trong cuộc. 4 kịch bản phát triển của MDP được đề xuất gồm: Công nghiệp hóa hành lang kinh tế, lấy trục phát triển chính TPHCM - Cần Thơ; An ninh lương thực; Công nghiệp hóa nông nghiệp - tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với công nghiệp hóa; Công nghiệp hóa nút kép - lấy “TPHCM và Cần Thơ” làm hạt nhân thúc đẩy phát triển toàn vùng. MDP được xây dựng theo cách tiếp cận mới: Tầm nhìn dài hạn trăm năm, phân kỳ thành 3 giai đoạn (ngắn hạn, trung hạn và dài hạn); dựa trên các nguyên tắc: “Chọn lựa ưu tiên, không hối tiếc”, “hoạch định cho một tương lai không chắc chắn”, khả năng có nhiều thay đổi.
Ông Martin van de Groep, chuyên gia kỹ thuật Hà Lan, cho biết: MDP được xây dựng theo 4 kịch bản, gồm: an ninh lương thực, công nghiệp hóa nông nghiệp, công nghiệp hóa hành lang kinh tế, công nghiệp hóa nút kép. Trong đó, kịch bản công nghiệp hóa nông nghiệp khả thi nhất vì sẽ phát triển ĐBSCL thành vùng chuyên môn hóa về nông nghiệp giá trị cao và sản phẩm thực phẩm nông nghiệp phục vụ cho thị trường trong nước và xuất khẩu.
Thực tiễn cho thấy, ĐBSCL đã và đang phát triển theo những kịch bản đó. Vấn đề là chọn lựa ưu tiên nào để có giải pháp thích ứng và “không hối tiếc”. Yêu cầu đặt ra là những khuyến nghị chính sách, giải pháp cần có sự liên kết giữa các kịch bản với nhau, khả năng thích ứng trước nhiều thay đổi cho một tương lai trăm năm, không chỉ “cho ta, mà còn cho con cháu ta”. Với tư cách những người trong cuộc, nhiều đại biểu đã trao đổi thẳng thắn, tâm huyết.
Các giải pháp công trình; đặc biệt là các công trình thủy lợi, giao thông là rất cần, nhưng phải được tiếp cận theo vùng và kiểm soát nghiêm ngặt khi quyết định đầu tư và thực hiện. Không được đóng cửa sông là ý kiến của nhiều đại biểu được chuyên gia Hà Lan Martin van de Groep ghi nhận: “Dòng sông cần được mở ra biển, những cửa sông tự nhiên sẽ làm giảm quá trình nhiễm mặn khiến biển không đi sâu vào đất liền, là cơ hội nuôi trồng thủy sản. Do đó, trong phiên bản MDP lần này đã bỏ giải pháp đóng cửa sông tại ĐBSCL”.
Giải pháp phi công trình và liên kết vùng đã được nhiều đại biểu đề cập. Việc đề xuất lập một “Ủy ban Kế hoạch ĐBSCL” được ủng hộ, nhưng yêu cầu lớn hơn cho phát triển còn vượt hơn cả việc lập kế hoạch, đòi hỏi tổ chức phối hợp cấp vùng này phải có “thực quyền”, “thẩm quyền và năng lực điều phối” vì lợi ích chung của vùng.
Các đại biểu ủng hộ các khuyến nghị của MDP về khôi phục lại vùng Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên ở vùng thượng du đồng bằng thành vùng trữ nước lũ. Kể từ những năm 1990, những vùng này đã bị khai thác để làm lúa vụ ba, trong khi các đại biểu cho rằng lúa vụ ba là không bền vững về kinh tế cũng như môi trường. Theo cách nói của một đại biểu: “Chúng ta xuất khẩu gạo để muốn giàu hơn hay nghèo hơn?”. Vì thực tế, nông dân trồng lúa ở ĐBSCL là những người nghèo nhất cả nước. Khi trồng lúa, gia tăng sản lượng và gia tăng thu nhập không phải lúc nào cũng đi đôi với nhau. Khôi phục lại vùng Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên với vai trò lịch sử của nó là “tấm xốp” tự nhiên giúp hấp thu nước trong mùa mưa và thoát nước trong mùa khô cũng có nghĩa là tạo ra những thay đổi đáng kể trong mục đích sử dụng đất. Nếu thực hiện điều này có nghĩa là sẽ bỏ lúa vụ ba, nhưng mặt khác, nó sẽ giúp giảm nguy cơ lũ trong mùa mưa và giảm xâm nhập mặn trong mùa khô.
TRẦN HỮU HIỆP
