Hỏi: Cùng một nhân vật lịch sử Cần Vương đất Bắc mà có hai cách gọi tên khác nhau: Ngô Quang Bích (Trần Văn Giàu - Chống xâm lăng) và Nguyễn Quang Bích (Nguyễn Quang Bích - Nhà yêu nước nhà thơ). Xin hỏi, thực ra ông họ gì?
Trần Văn Thịnh (Chung cư Ấn Quang, TPHCM)
KHÁNH TƯỜNG: Nguyễn Quang Bích (1830-1890) là một nhân vật lịch sử và là một nhà khoa bảng nên tên ông được ghi trong Đại Nam thực lục là bộ chính sử của nhà Nguyễn, đồng thời được ghi trong Quốc triều Hương khoa lục và Quốc triều khoa bảng lục cũng như được khắc tên họ trên bia tiến sĩ ở Văn Thánh, Huế. Quê ông ở xã Trình Phố, huyện Châu Định, tỉnh Nam Định nay là xã An Ninh, huyện Tiền Hải tỉnh Thái Bình.
Ông đậu cử nhân năm 1861 và đậu Đình Nguyên Hoàng Giáp khoa thi Hội năm Kỷ Tỵ (1869), làm quan tới chức Tuần phủ Hưng Hóa, được vua Hàm Nghi phong là Lễ Bộ Thượng thư sung Hiệp thống Bắc Kỳ quân vụ đại thần mang quốc thư sang nhà Thanh.
Tuy nhiên, tiên tổ ông vốn họ Ngô như ông xác nhận trong hai câu đối:
Tổ tiên ta vốn họ Ngô nối đời chuyên nghiệp nho nông đỗ trước có cụ lưỡng khoa đăng giám
Tằng tổ đổi là họ Nguyễn từ nhỏ nương nhờ bên ngoại văn chương đã ba đời đến nay. (Bản dịch từ nguyên văn chữ Hán)
Con ông đã trở lại họ Ngô (Ngô Quang Đoan) và hiện nay ở Trình Phố chi phái của ông không còn ai giữ họ Nguyễn. Ghi tên ông là Ngô Quang Bích thì không sai nhưng nếu tuân theo quy định sử học thì phải chép tên ông là Nguyễn Quang Bích.
