Giám sát sử dụng vốn trái phiếu Chính phủ để tránh nguy cơ vỡ nợ công

Báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) về kết quả giám sát về việc thi hành Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong sử dụng nguồn vốn trái phiếu Chính phủ (TPCP) cho đầu tư xây dựng cơ bản giai đoạn 2006 - 2012 đã được QH dành trọn ngày làm việc hôm qua 7-6 để xem xét và cho ý kiến.

Tiêu chí không rõ ràng, “ôm” vốn lấy được!

Trình bày báo cáo tại phiên họp, ông Phùng Quốc Hiển, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho biết, nhiều văn bản về vấn đề này chưa bảo đảm tính hệ thống; ngoài các đạo luật quy định chung cho lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản, hầu hết các văn bản trong quản lý, sử dụng nguồn vốn TPCP đều là các văn bản dưới luật, nhưng lại điều chỉnh các hoạt động liên quan đến nguồn lực tài chính rất lớn của quốc gia. Nhiều văn bản quy phạm pháp luật chưa bảo đảm tính cụ thể, minh bạch. Đơn cử như quy định: “Thủ tướng Chính phủ quyết định việc tổ chức các lễ động thổ, khởi công, khánh thành đối với công trình, được quy định tại điểm a khoản 1 Điều 34 và quy định việc tổ chức lễ động thổ, lễ khởi công, lễ khánh thành đối với công trình quy định tại điểm b khoản 1 Điều 34”, nhưng không hướng dẫn nào là công trình có ý nghĩa quan trọng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, dẫn đến việc tổ chức lễ động thổ, khởi công, khánh thành ở nhiều dự án đầu tư gây lãng phí không nhỏ nguồn lực tài chính.

Phát biểu tại hội trường, hầu hết các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đều ghi nhận việc sử dụng TPCP thời gian qua đã phát huy tác dụng nhiều mặt, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Tuy nhiên, ĐB Phương Thị Thanh (Bắc Kạn) cho rằng, các văn bản hướng dẫn về tiêu chí để rà soát các hạng mục công trình đầu tư từ nguồn vốn TPCP thiếu cụ thể; thời gian để các bộ ngành, đặc biệt các địa phương rà soát, chuẩn bị dự án đầu tư rất ít, dẫn đến tâm lý “cứ ôm vốn về để đó đã”. Còn nói như ĐB Phan Văn Tường (Thái Nguyên), lãng phí lớn nhất nằm ở ngay khâu quy hoạch, quyết định đầu tư, “giật mình nhìn lại mới thấy có dự án ban đầu được hân hoan chào đón, vài năm sau lại thành trở thành nỗi buồn đầu tư”.

Hậu quả nhãn tiền là hàng loạt dự án phải điều chỉnh tổng mức đầu tư hoặc triển khai dang dở, không thể đưa vào sử dụng. Trong khi đó, việc xử lý các sai phạm trong thực hiện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong sử dụng vốn TPCP chưa được thực hiện nghiêm túc. “Trong cả giai đoạn chưa xử lý được trường hợp nào thuộc trách nhiệm người đứng đầu của tổ chức, đơn vị. Công tác thanh tra, kiểm toán toàn diện việc thực hiện chương trình cũng chưa được triển khai thực hiện”, ĐB Phương Thị Thanh nhận xét. ĐB Thanh và nhiều ĐB khác cùng đề nghị chỉ đạo kiểm điểm trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương có liên quan trong công tác tham mưu, thực hiện vốn TPCP, dẫn đến nhiều sai sót, lãng phí trong quản lý, sử dụng và báo cáo với QH tại kỳ họp gần nhất.

Mô tả việc tăng tổng mức đầu tư ở nhiều dự án là “khủng khiếp”, ĐB Lê Văn Học (Lâm Đồng) rành rọt: “Chúng tôi không thể hiểu được thế nào là xử lý kỹ thuật thông thường mà một số công trình giao thông có mức đầu tư tăng trung bình từ 40% - 100%; thậm chí có những dự án tăng hơn 100%. Đoạn quốc lộ 22B xử lý kỹ thuật tăng 399 tỷ đồng, trong khi toàn bộ tiền dự án đầu vào được duyệt chỉ có 437 tỷ đồng. Dự án như cải tạo sông Tích thành phố Hà Nội, tổng mức đầu tư ban đầu được duyệt chỉ có 831 tỷ đồng, đến năm 2011 thi công tăng mức đầu tư lên 6.914 tỷ đồng”.

“Việc hầu hết các địa phương tăng tổng mức đầu tư công trình có vốn TPCP cho thấy kỷ cương trong sử dụng vốn TPCP có vấn đề, gây nguy cơ vỡ nợ công”, ĐB Nguyễn Đình Quyền (Hà Nội) bình luận. Trong khi đó, theo nhận xét của các ĐB Nguyễn Thị Kim Bé (Kiên Giang), Trương Thị Yến Linh (Cà Mau) và nhiều ĐB khác, nhìn vào “bản đồ phân bổ vốn” có thể thấy, nguồn vốn TPCP chưa được tập trung cho các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn.

Giám sát chặt vốn TPCP như với ngân sách

Cơ chế phân bổ vốn TPCP còn thiếu minh bạch khi không có tiêu chí phân bổ, sắp xếp thứ tự ưu tiên cụ thể, dẫn đến tình trạng xin - cho diễn ra khá phổ biến, song việc sử dụng vốn TPCP chưa đúng mục đích, hiệu quả thấp cũng có phần trách nhiệm của QH và UBTVQH - đó là góc nhìn của ĐB Nguyễn Thành Tâm (Tây Ninh). ĐB Tâm phân tích: “TPCP là nguồn vốn có vai trò ngày càng quan trọng trong cân đối thu, chi nhưng lại để ngoài cân đối ngân sách nhà nước và được quản lý bằng các nghị quyết, quyết định của QH, UBTVQH và Chính phủ; vốn được thay đổi, điều chỉnh dễ dàng hơn các quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước, nên đã tạo ra một môi trường pháp lý kém minh bạch trong quản lý và sử dụng”.

Tuy vậy, theo ĐB Tâm, trong một thời gian dài QH không có một cuộc giám sát nào về nội dung này, chỉ có báo cáo thẩm tra hàng năm của Ủy ban Tài chính Ngân sách, “gióng lên những hồi chuông cảnh báo yếu ớt”. “Cách thức quản lý tiền bạc của QH như vậy đã trọn vẹn chưa?”, ĐB Tâm nêu vấn đề và kiến nghị QH “đưa nguồn vốn TPCP vào trong cân đối ngân sách nhà nước để việc quản lý, sử dụng được chặt chẽ, có cơ sở pháp lý vững chắc và phản ánh đúng bản chất của nguồn vốn này”.

Phản hồi ý kiến ĐBQH cho rằng vốn TPCP bố trí quá ít so với kinh phí cần có để đầu tư các dự án đầu tư kiên cố hóa trường học, xây dựng nhà công vụ cho giáo viên vùng sâu vùng xa, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân khẳng định nguồn vốn TPCP chỉ đóng vai trò hỗ trợ địa phương chứ không phải chi hoàn toàn. Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Cao Đức Phát cho rằng, bộ này đã chỉ đạo thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật; đã thanh tra 27 dự án, phát hiện vi phạm 89 tỷ đồng, đã giảm trừ thanh toán 79,5 tỷ đồng và nộp vào ngân sách 9,4 tỷ đồng”.

Giải thích thêm về việc tổng mức đầu tư của nhiều dự án giao thông bị “đội” lên, Bộ trưởng Bộ GTVT Đinh La Thăng nói, việc tăng vốn chủ yếu do thay đổi thể chế chính sách, giá nguyên vật liệu tăng, giải phóng mặt bằng, bổ sung hạng mục… Tăng tổng mức đầu tư có cả nguyên ngân khách quan, chủ quan. Tuy nhiên, Bộ GTVT có trách nhiệm trong việc giám sát, phê duyệt các dự án còn gây lãng phí; chậm phát hiện, xử lý, khắc phục những yếu kém. Hiện nay, Bộ GTVT đang cho rà soát lại toàn bộ các công trình có tăng tổng mức đầu tư để làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm. Bộ hết sức nghiêm túc tiếp thu ý kiến chỉ đạo của UBTVQH, ý kiến của ĐBQH, của nhân dân để khắc phục những tồn tại, yếu kém mà báo cáo giám sát đã chỉ ra.

ANH THƯ – PHAN THẢO