Hôm nay 5-3, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý tròn 90 tuổi. Ông quê ở Kim Anh, Vĩnh Phúc nhưng lại sinh tại Vinh, Nghệ An. Với một bề dày đáng nể trong sáng tác ca khúc, ông là một trong số ít nhạc sĩ Việt Nam được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh. Trong hàng trăm tác phẩm đã được phổ biến, theo chúng tôi ông có 3 ca khúc là đỉnh cao của từng thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ và thống nhất đất nước, đến nay vẫn còn đọng lại trong lòng quần chúng.
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý (trái) và nhạc sĩ Trương Quang Lục.
1. Năm 1949, Nguyễn Văn Tý bắt đầu hoạt động âm nhạc, vừa ca hát vừa sáng tác và nổi tiếng nhất là bài Dư âm sáng tác vào năm 1950 lúc ông 27 tuổi, ảnh hưởng xu hướng âm nhạc lãng mạn khi phong trào tân nhạc Việt Nam mới xuất hiện.
Hồi ấy, Nguyễn Văn Tý đang là Trưởng đoàn Văn công Sư đoàn 304. 9 giờ đêm, mọi người bắt đầu đi ngủ theo điều lệnh. Riêng ông lại thao thức, đau xót nghĩ đến mối tình chớm nở với một cô gái trẻ ở Quỳnh Hải, Quỳnh Lưu, Nghệ An, vừa tan vỡ cách đây không lâu. Trong tâm trí ông chợt vọng lên câu hát “Đêm qua mơ dáng em đang ôm đàn…”. Để khỏi lộ việc vi phạm điều lệnh, ông rón rén xuống bếp thắp cây đèn nhỏ, ôm cây đàn ghi-ta, lật ngửa cái nong đang dựng bên vách, cuộn tròn tấm cót phơi lúa gần đó vào nong và ngồi vào giữa lấy giấy bút ra ghi cảm xúc chợt đến.
Thế là bài Dư âm ra đời sau đó: “Đêm qua mơ dáng em đang ôm đàn dìu muôn tiếng tơ/Không gian trầm lắng như âu yếm ru ai trong giấc mơ…”. Điều đáng nói là ca khúc Dư âm tuy ra đời trong cảm xúc mất mát, đau xót vì mối tình đầu tan vỡ nhưng giai điệu và tình cảm trong bài lại không bi lụy, sướt mướt như các bài não tình khác.
2. Kháng chiến chống Mỹ từ 1954 đến 1975, là thời kỳ tài năng sáng tác của Nguyễn Văn Tý nở rộ nhất. Có thể kể đến một loạt bài nổi tiếng như Mẹ yêu con, Chim hót trên đồng đay, Tiễn anh lên đường, Bài ca năm tấn, Em đi làm tín dụng, Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa, Một khúc tâm tình của người Hà Tĩnh… Trong đó, ca khúc Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa đến nay vẫn còn vang vọng.
Năm 1972, khi địch tăng cường đánh phá miền Bắc, dọa đưa Hà Nội trở về thời kỳ đồ đá, chúng ta đã dựng nên một phòng tuyến pháo phòng không tại Hà Bắc (nay là Bắc Ninh và Bắc Giang) để bảo vệ phía Bắc thủ đô. Nguyễn Văn Tý đi thực tế Hà Bắc, tận mắt chứng kiến cảnh ngày ngày pháo binh ta đối đầu với máy bay B52 của địch, quần áo chiến sĩ rách bươm vì hơi ép của bom, liên tục được chuyển về hậu cứ để được khâu vá và chuyển trở lại trận địa. Các mẹ già ở hậu cứ tuổi cao, mắt kém vẫn ngày đêm miệt mài khâu vá áo quần cho chiến sĩ ta. Năm 1973, ca khúc Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa ra đời, giai điệu thiết tha, sâu lắng, đậm đà tình quân dân.
3. Sau ngày thống nhất đất nước, năm 1976, Nguyễn Văn Tý vào lập nghiệp tại TPHCM. Từ đó đến nay, ông cũng đã sáng tác được khá nhiều ca khúc nổi tiếng như Người đi xây hồ Kẻ Gỗ, Huyền diệu (thơ Bảo Định Giang), Cô đi nuôi dạy trẻ, Dáng đứng Bến Tre… Nhưng có lẽ bài hay nhất của ông là Dáng đứng Bến Tre, chẳng những dân Bến Tre mà cả nước đều yêu thích. Sau 3 lần đi thực tế Bến Tre, năm 1980 ông lại đi Bến Tre lần thứ 4 và bắt tay vào sáng tác. Ông nghĩ đến cây dừa, trong bom đạn, thương tích đầy mình vẫn đứng vững như con người ở đây, trong đó có những phụ nữ chiến đấu dũng cảm, điển hình như chị Ba Định. Ý nhạc đầu tiên chợt đến với ông: “Ai đứng như bóng dừa, tóc dài bay trong gió/Có phải người còn đó là con gái của Bến Tre…”
Và rồi ca khúc Dáng đứng Bến Tre ra đời. Chính do cảm xúc nảy sinh trong khi đi thực tế cộng với việc tìm hiểu học tập cái hay cái đẹp của kho tàng dân ca Nam bộ mà ông có thể sáng tác nên ca khúc đậm đà màu sắc địa phương. Tôi nghĩ rằng thành công đó phần lớn do quá trình gắn bó với âm nhạc dân tộc và đây cũng là bài học lớn cho những ai đang đi trên con đường sáng tác âm nhạc Việt Nam, nếu muốn tác phẩm của mình phục vụ tốt và sống lâu dài trong lòng quần chúng.
Nhạc sĩ Trương Quang Lục
