Trong chuyến đi ấy, Chủ tịch nước Trần Đại Quang đã có cuộc hội kiến với lãnh tụ Cuba Fidel Castro. Và sau cuộc gặp đúng 10 ngày, lãnh tụ Fidel Castro trút hơi thở cuối cùng. Ngẫu nhiên, Chủ tịch nước Trần Đại Quang trở thành nhà lãnh đạo Việt Nam cuối cùng, cũng là nhà lãnh đạo nước ngoài cuối cùng, vinh hạnh được gặp Fidel.
Tôi có may mắn được tham gia nhóm nhà báo tháp tùng Chủ tịch nước Trần Đại Quang trong chuyến công tác dài ngày nói trên. Bài bút ký “Mười ngày và một giờ” của tôi được đăng tải trên Báo Công an Nhân dân Online trưa 27-11-2016 có lẽ là bài báo sớm nhất viết về cuộc hội kiến giữa Chủ tịch nước Trần Đại Quang với lãnh tụ Fidel từ sau khi tin Fidel qua đời chính thức được công bố. Bài viết được thực hiện khi đoàn Việt Nam vẫn đang tiếp tục dự Hội nghị Cấp cao Pháp ngữ tại Madagascar; Chủ tịch nước Trần Đại Quang đang rất bận rộn với lịch trình của hội nghị, nên mọi thông tin về cuộc hội kiến của Chủ tịch nước với lãnh tụ Fidel diễn ra trước đó, tôi chỉ có thể có được qua lời kể vắn tắt, bằng mấy cái “gạch đầu dòng” của các trợ lý của Chủ tịch nước.
Rất may, sau chuyến công tác trở về ít ngày, tôi và nhà báo Yên Ba, Trưởng phòng Thời sự quốc tế Báo Quân đội Nhân dân, đã được gặp riêng Chủ tịch nước Trần Đại Quang. Mở đầu cuộc gặp, Chủ tịch nước Trần Đại Quang cho biết, ông có đọc các bài viết của chúng tôi. Và ông đính chính ngay, rằng không phải cuộc gặp giữa ông và lãnh tụ Fidel diễn ra bất ngờ, mà được sắp xếp qua đường ngoại giao từ trước. Biết trong đoàn Việt Nam tới thăm, ngoài Chủ tịch nước Trần Đại Quang còn có phu nhân của ông, nên vừa trọng thị vừa thân tình, lãnh tụ Fidel đã để phu nhân và con trai mình cùng tham gia tiếp đoàn.
Cuộc gặp giữa Chủ tịch nước Trần Đại Quang và lãnh tụ Fidel diễn ra trong phòng khách nhà riêng Fidel. Về sức khỏe của lãnh tụ Fidel, Chủ tịch nước Trần Đại Quang khẳng định, hôm ấy “thần sắc của Fidel rất tốt”. Cuộc gặp diễn ra vô cùng thoải mái, không ấn định thời gian. Chủ tịch nước Trần Đại Quang còn nhớ: “Đôi lúc, Fidel quay lại phía sau nhắc người trợ lý mang cho ông mảnh giấy ghi chép những số liệu và các vấn đề ông quan tâm”. Phu nhân của Fidel ngồi bên thỉnh thoảng cũng hỗ trợ thêm, giúp người phiên dịch nghe rõ câu nói của ông.
Khi Chủ tịch nước Trần Đại Quang chúc sức khỏe Fidel, mong ông “luôn khỏe mạnh, làm chỗ dựa và tiếp tục dẫn dắt sự nghiệp cách mạng Cuba”, Fidel nhìn ông chăm chú, mắt ngấn lệ. Chủ tịch nước trao tặng Fidel bức chân dung Fidel thời trẻ được làm bằng đá quý của Việt Nam. Trong ảnh Fidel đầu đội mũ nồi, mình vận bộ quân phục màu xanh ô liu trông rất mạnh mẽ. Đến lúc ấy, Fidel mới nguôi xúc động. Ông chỉ vào bức ảnh, cười: “Bây giờ không được như thời trẻ rồi”. Trong cuộc trò chuyện, Chủ tịch nước Trần Đại Quang nhắc nhiều tới chuyến Fidel thăm Việt Nam lần đầu vào tháng 9-1973, lúc đó đất nước còn ngút trời khói lửa, đạn bom.
Nghe Chủ tịch nước Trần Đại Quang thông báo những thành tựu phát triển của Việt Nam, đặc biệt là về kinh tế, xã hội, Fidel rất phấn khởi. Ông nói: “Chắc bây giờ Việt Nam khác xa thời tôi sang thăm rồi”. Lần cuối cùng Fidel sang thăm Việt Nam là vào tháng 2-2003. Fidel hỏi rất kỹ về kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam; hỏi về sản lượng lúa, ngô, đậu tương cùng nhiều sản phẩm nông nghiệp khác. Ông hỏi tỉ mỉ số lượng đàn gia súc, số lượng bò, heo, tình hình nuôi trồng thủy sản, sản lượng đánh bắt xa bờ... Nhiều câu hỏi ông đặt ra chi tiết, cụ thể tới mức vượt quá sự quan tâm có thể của một người lớn tuổi và đã nhiều năm không còn trực tiếp điều hành công việc. Không thể nói gì khác hơn rằng Việt Nam vẫn luôn là mối quan tâm của ông, là một phần trong tâm khảm ông.
Nhân nhắc tới số lượng bò, heo, Chủ tịch nước Trần Đại Quang thông báo với đồng chí Fidel: “Giống bò các đồng chí Cuba cung cấp cho Việt Nam trước đây, chúng tôi đã lai tạo và hiện phát triển tốt. Xin cảm ơn đồng chí!”. Trí nhớ của Fidel rất tốt. Và khi ông quan tâm tới vấn đề gì thì ông luôn tìm hiểu rất cặn kẽ. Fidel hỏi: “Diện tích trồng lúa nước của Việt Nam hiện chiếm bao nhiêu phần trăm?”. Không hiểu nghe thế nào mà nữ phiên dịch lại dịch ra thành: “Diện tích mặt phẳng của Việt Nam là bao nhiêu phần trăm?”. Ngỡ Fidel hỏi diện tích đồng bằng ở Việt Nam, Chủ tịch nước Trần Đại Quang trả lời là chiếm khoảng 20% diện tích cả nước. Nghe tới vậy, Fidel thắc mắc ngay: “Tôi nghĩ diện tích trồng lúa nước không được như vậy. Tôi biết địa hình Việt Nam đồi núi nhiều”. Thì ra, có những điều liên quan tới Việt Nam, Fidel hiểu rất sâu sát.
Cuộc trò chuyện giữa Chủ tịch nước Trần Đại Quang và lãnh tụ cách mạng Cuba Fidel Castro kéo dài hơn 1 giờ. Trước khi chia tay, lãnh tụ Fidel không quên giới thiệu với Chủ tịch nước Trần Đại Quang khu vườn ông đang ươm một số giống cây, đồng thời cảm ơn Việt Nam giúp đỡ Cuba nhiều về nông nghiệp.
Sau một thời gian lâm trọng bệnh, giờ thì đến lượt Chủ tịch nước Trần Đại Quang tiếp tục ra đi về bên kia thế giới…
