Nắng nóng kéo dài, không mưa,... đã khiến nguồn nước phục vụ gieo cấy vụ hè thu tại khu vực Bắc miền Trung trở nên khan hiếm. Theo kế hoạch, hiện nay lúa hè thu phải được gieo cấy đại trà, nhưng vì thiếu nước nên hàng ngàn hécta bị vỡ kế hoạch, hàng trăm hécta có nguy cơ không thể gieo cấy, nhiều diện tích nếu sắp tới không có mưa sẽ phải bỏ hoang không trồng được cây gì. Nông dân đang thấp thỏm đứng ngồi không yên. Hy vọng về một vụ lúa chính trong năm đang có nguy cơ thất bát.
Đồng khô, sông cạn...
Tại Nghệ An, tình trạng hạn hán, thiếu nước đang phơi bày trên những cánh đồng, hiển hiện trên gương mặt những người nông dân. Đi qua các vùng của huyện Hưng Nguyên, Nghi Lộc, Nam Đàn,... thấy rất rõ điều đó. Những cánh đồng trắng phau, trơ gốc rạ. Nhiều ruộng mạ đã gieo chờ nước để cấy nhưng giờ trở nên úa vàng vì thiếu nước. Một số vùng lúa đã gieo sạ xong nhưng không còn đủ nước khiến lúa chết.
Chị Nguyễn Thị Lài (xóm 9, xã Hưng Lợi, huyện Hưng Nguyên) sáng sớm cùng con gái ra khúc sông Trạm Bơm bắt ốc. Chị nói vui: “Chú thấy đó sông còn không có nước thì đồng lấy mô ra. Nhưng sông không cho nước để cấy lúa thì cho ốc để ăn”. Còn ông Phạm Xuân Cảnh (xóm 4B, xã Hưng Thịnh, huyện Hưng Nguyên) cho biết, nhà ông làm 8 sào ruộng. Vừa qua có nước về nên ông đã gieo cấy xong. “Nhưng làm rồi giờ lại thấp thỏm lo. Mấy hôm nữa nếu không có nước kênh về, không có mưa thì nhà tui lại tốn sức, tốn công làm lại lúa mất thôi” - ông Cảnh than thở.
Những cánh đồng ở Nghệ An cháy khô chờ nước. Ảnh: DUY CƯỜNG
Tại cống Nam Đàn - cống nước đầu mối phục vụ tưới cho 15.000ha diện tích lúa hè thu thuộc 3 huyện: Nam Đàn, Hưng Nguyên, Nghi Lộc và TP Vinh, bây giờ có nhiều thời điểm không thể dẫn nước vào. Theo thiết kế, mực nước để cống lấy nước vào hiệu quả tại đây là 1,15m, tuy nhiên, thời điểm này khi đỉnh triều lên mực nước chỉ đạt 0,5m, còn khi triều xuống là 0m. Vào thời điểm triều xuống đã xảy ra nghịch lý là phải đóng cống, vì nước phía trong chảy ngược ra sông Lam. Trước năm 2008 rất hiếm khi xảy ra hiện tượng này.
Theo một số nhà chuyên môn, nguyên do là tại biến đổi khí hậu nói chung, cộng thêm nạn phá rừng đầu nguồn sông Lam, xây dựng các nhà máy thủy điện đầu nguồn,... khiến nguồn nước về khan hiếm. Hiện tại, các trạm bơm dọc tuyến kênh thuộc địa bàn huyện Nam Đàn đang phải tạm ngưng hoạt động để dồn nước cho cuối nguồn các kênh thuộc địa bàn huyện Hưng Nguyên, Nghi Lộc. Hiện tại, tình trạng thâm nhập mặn cũng đã lên đến cầu Cấm (sông Cấm, huyện Nghi Lộc). Độ mặn tại đây đo được là 8‰ - 10‰, trong khi độ mặn cho phép khi bơm nước để gieo cấy là 1‰.
Tại Hà Tĩnh, do mấy tuần trở lại đây liên tiếp chịu các đợt nắng nóng khắc nghiệt kết hợp gió Lào nóng rát kéo dài, lượng mưa nhỏ giọt nên mực nước tại các công trình hồ chứa, đập dâng bị xuống thấp hơn nhiều so với dung tích thiết kế, như: hồ Kẻ Gỗ chỉ đạt 41% (bằng 69% so với cùng kỳ năm 2012), Sông Rác đạt 56%, Cửa Thờ - Trại Tiểu đạt 76%... Một số hồ đập nhỏ, dung tích nước đạt thấp, thậm chí chỉ bằng 1/3 thiết kế như: hồ Vực Trống, Cơn Trường, Khe Cò... Trong khi đó, mực nước trên sông La tại trạm bơm Linh Cảm giảm xuống mạnh, việc điều tiết nước gặp rất nhiều khó khăn, đơn vị phải tăng ca, tăng máy bơm liên tục. Ngoài ra, tình trạng mặn xâm nhập cao, sâu cũng đang đe dọa tại cống Trung Lương khiến nguồn nước tưới về phục vụ các cánh đồng mẫu của vùng Bắc Hà Tĩnh sẽ chịu ảnh hưởng lớn.
Khó đạt kế hoạch gieo cấy
Trước tình hình hạn hụt về nguồn nước, ngày 30-5, UBND tỉnh Nghệ An có văn bản số 3566/UBND-NN yêu cầu Công ty Thủy điện Bản Vẽ và Nhà máy Thủy điện Khe Bố xả nước phù hợp và đảm bảo cao trình mực nước hạ du sông Cả (sông Lam) đủ để các trạm bơm hoạt động và lấy nước vào các hệ thống thủy lợi Nam và Bắc Nghệ An. Tuy nhiên, theo một cán bộ chuyên trách Chi cục Thủy lợi Nghệ An cho biết, việc xả nước này chỉ mang hình thức “lấy lệ”, mực nước chỉ lên được vài xăngtimét không thấm tháp vào đâu. Thực tế, tại sông Lam mực nước hiện tại gần như hạ độ “mực nước chết”.
Ông Ngô Đức Hợi, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Hà Tĩnh cho biết, tổng diện tích sản xuất vụ hè thu của Hà Tĩnh năm 2013 là 44.000ha. Riêng ở vùng phía Bắc của huyện Thạch Hà và một số xã thuộc huyện Nghi Xuân trong vụ hè thu này có khoảng 1.200ha do bị phụ thuộc vào nguồn nước trời và hiện chưa có công trình thủy lợi nên khả năng sẽ bỏ trống. Khoảng 1.500 - 2.000ha ở vùng cao huyện miền núi Hương Sơn, Vũ Quang, Hương Khê nguy cơ cũng sẽ bị thiếu nước vào cuối vụ.
Ông Nguyễn Trường Thành, Chi cục phó Chi cục Thủy lợi Nghệ An cho biết, vụ hè thu năm nay toàn tỉnh Nghệ An dự kiến gieo cấy khoảng 55.000ha. Tuy nhiên, với tình hình nguồn nước như hiện nay thì kế hoạch này khó có thể thực hiện. Tình trạng hạn, thiếu nước đã và đang xảy ra trên diện rộng. Tình trạng này nặng nhất ở địa bàn huyện Nghi Lộc, một số vùng thuộc huyện Hưng Nguyên, Nam Đàn, vùng Bắc huyện Yên Thành, Tây huyện Quỳnh Lưu, các huyện Tân Kỳ, Nghĩa Đàn,... UBND tỉnh Nghệ An đã chỉ đạo các ngành liên quan, các địa phương thực hiện việc chuyển đổi một số diện tích không có khả năng gieo cấy. Nhưng thực tế, qua khảo sát, nhiều nơi người dân không thực hiện việc chuyển đổi sang các cây trồng khác. Có một số lý do dẫn đến tình trạng này, như tâm lý người dân đã quen gieo cấy lúa trên diện tích quen thuộc, nếu bây giờ chuyển đổi cũng khó biết trồng loại cây gì cho thích hợp, người dân vẫn hy vọng sẽ có nước vì thấy các địa bàn khác cũng có được... Việc người dân không chịu chuyển đổi cũng là vấn đề khiến các cơ quan, địa phương “đau đầu”. Nhưng để có nguồn nước phục vụ gieo cấy bây giờ là rất khó khăn. Hiện tại, mực nước của trên 600 hồ, đập lớn nhỏ trên địa bàn Nghệ An chỉ còn khoảng 30% - 40% dung tích. “Năm nay, ngoài việc nắng nóng kéo dài thì thời điểm lũ tiểu mãn hy vọng có mưa để tích nước, nhưng lại không có mưa nên việc khan hiếm nước càng nghiêm trọng. Tình hình bây giờ đã khá căng. Nếu không có mưa khoảng 2 tuần nữa là không còn nguồn nước để phục vụ” - ông Nguyễn Trường Thành cho biết.
DUY CƯỜNG - DƯƠNG QUANG
