Để bảo vệ ngành sản xuất trong nước, Việt Nam cũng đang hoàn thiện cơ sở pháp lý nhằm sử dụng các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ đối với hàng hóa nhập khẩu.
Số vụ gia tăng, diễn biến phức tạp
Trong những năm gần đây, số vụ kiện phòng vệ thương mại của các nước đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam ngày càng tăng; chủ yếu liên quan tới các sản phẩm thép, giày dép, sợi, vỏ, ruột xe, thủy sản… Theo Phòng Xử lý Phòng vệ thương mại nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại, tính đến nay đã có 132 vụ việc phòng vệ thương mại của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.
Thị trường điều tra nhiều nhất đối với Việt Nam là Hoa Kỳ (25 vụ), Thổ Nhĩ Kỳ (20 vụ) và Ấn Độ (15 vụ). Số vụ Việt Nam bị điều tra nhiều nhất là việc chống bán phá giá (78 vụ), Hoa Kỳ là quốc gia điều tra chống bán phá giá nhiều nhất đối với Việt Nam, tiếp theo là Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ. Số vụ việc chống trợ cấp 12 vụ, chống lẩn tránh thuế 17 vụ, tự vệ 25 vụ. Xu hướng các vụ kiện phòng vệ thương mại trên thế giới đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam là kiện chùm, kiện chống lẩn tránh thuế, kiện domino, kiện kép (kiện đồng thời chống bán phá giá và chống trợ cấp).
Ngoài ra, Việt Nam đang có xu hướng trở thành mục tiêu của các cuộc điều tra lẩn tránh thuế chống bán phá giá, do bị coi là nơi chuyển tải của hàng hóa Trung Quốc bị áp thuế. Đây là hình thức các nước nhập khẩu áp dụng nhằm tránh việc “chuyển tải” hàng hóa từ một nước sang nước khác, với mục đích thay đổi xuất xứ để tránh bị áp thuế chống bán phá giá.
Trước diễn biến ngày các phức tạp của các vụ kiện phòng vệ thương mại hiện nay, Cục Phòng vệ thương mại đưa ra khuyến nghị đối với các doanh nghiệp, đó là trước khi các vụ việc xảy ra, doanh nghiệp nên chủ động phòng tránh cụ thể đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa mặt hàng, giá trị gia tăng (giá cao hơn), tìm hiểu rõ về pháp luật phòng vệ thương mại, xu hướng kiện phòng vệ thương mại (sản phẩm) của nước nhập khẩu hàng Việt Nam.
Khi vụ việc xảy ra, doanh nghiệp cần chủ động đối phó với vụ kiện như thuê luật sư tư vấn, phối hợp chặt chẽ với hiệp hội chuyên ngành, cơ quan nhà nước. Khi bị điều tra, doanh nghiệp cần chuẩn bị tốt hồ sơ, chứng từ, xác định rõ chiến lược, mục tiêu và nỗ lực tham gia kháng kiện một cách rõ ràng, thống nhất và đến cùng.
Siết hành vi lẩn tránh phòng vệ thương mại
Ở chiều ngược lại, việc thực hiện các cam kết theo các hiệp định thương mại, Việt Nam đã loại bỏ hàng rào phi quan thuế, giảm thuế nhập khẩu. Điều này đặt các doanh nghiệp, ngành hàng Việt Nam trước sự cạnh tranh khốc liệt của hàng hóa nhập khẩu, trong đó có cả sự cạnh tranh không lành mạnh. Một trong những công cụ bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp sản xuất trong nước trước áp lực cạnh tranh của hàng hóa nhập khẩu là sử dụng các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ.
Theo ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, trong những năm gần đây, Việt Nam đã bắt đầu tăng cường sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như “chiếc van” an toàn nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các ngành sản xuất trong nước. Tính đến nay, Việt Nam đã tiến hành khởi xướng điều tra và áp dụng 9 biện pháp phòng vệ thương mại (tự vệ 6 vụ và chống bán phá giá 3 vụ).
Để quy định chi tiết và hướng dẫn thực thi các biện pháp phòng vệ thương mại này, ngày 15-1-2018, Thủ tướng Chính phủ đã ký Nghị định số 10/2018/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương về các biện pháp phòng vệ thương mại. Bên cạnh đó, ngày 20-4-2018, Bộ Công thương cũng ban hành Thông tư số 06/2018/TT-BCT về việc quy định chi tiết một số nội dung về các biện pháp phòng vệ thương mại. Thông tư này sẽ có hiệu lực từ ngày 15-6, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để chúng ta thực thi biện pháp điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, phù hợp pháp luật quốc tế và thực tiễn áp dụng.
Đáng chú ý, trong Luật Quản lý ngoại thương về phòng vệ thương mại, có những điểm mới cơ bản, quy định chi tiết các biện pháp phòng vệ thương mại, gồm: Chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, cơ quan điều tra về phòng vệ thương mại, các trường hợp miễn trừ biện pháp phòng vệ thương mại và xử lý biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài. “Ba biện pháp phòng vệ thương mại cơ bản, then chốt để chúng ta có cơ sở pháp lý áp dụng khi tiến hành điều tra, xử lý các vụ việc phòng vệ thương mại, đó là biện pháp chống bán phá giá đối với hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam, biện pháp tự vệ đối với hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam và biện pháp chống trợ cấp đối với hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam”, ông Chu Thắng Trung giải thích.
Tuy nhiên, đại diện Phòng Điều tra bán phá giá và trợ cấp, Cục Phòng vệ thương mại, cũng cho biết cùng với xu hướng hội nhập kinh tế ngày càng mạnh mẽ, các doanh nghiệp sau khi bị áp thuế phòng vệ thương mại đã thực hiện rất nhiều hành vi tinh vi nhằm lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại. Do đó, nội dung liên quan đến lẩn tránh thuế đã được đưa vào và quy định chi tiết trong Nghị định 10/2018/NĐ-CP.
Theo Nghị định 10/2018/NĐ-CP, hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại được xác định trong những trường hợp sau: Nguyên vật liệu, linh kiện hoặc vật tư từ nước bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại nhập khẩu vào Việt Nam để sản xuất hàng hóa bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại; hàng hóa tương tự với hàng hóa đang bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại có xuất xứ từ nước thứ ba mà hàng hóa đó sử dụng nguyên vật liệu từ nước bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại; hàng hóa nhập khẩu từ nước bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại có sự khác biệt không đáng kể so với hàng hóa bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại; hàng hóa bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại được chuyển tải thông qua nước thứ ba; hàng hóa bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại thay đổi hình thức kinh doanh, kênh phân phối để hưởng mức thuế thấp hơn.
