Do vậy, mới đây Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng Ngân hàng Thế giới tổ chức hội nghị “Quản trị kinh tế hướng tới một nhà nước kiến tạo” đi sâu phân tích những vấn đề này. Hầu hết các đại biểu cho rằng, để xây dựng một nhà nước kiến tạo cần sự tham gia của cả hệ thống chính trị nhưng phải phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng cấp, ngành và các địa phương.
Tạo động lực mới
Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tuy Việt Nam đã phát triển kinh tế thành công sau 30 năm đổi mới, nhưng so với yêu cầu đặt ra vẫn còn khoảng cách khá xa. Việt Nam có tụt hậu về thu nhập và quy mô nền kinh tế. Tăng trưởng GDP đầu người đạt mức bình quân 5,5% trong 2 thập kỷ qua. Năm 1990, quy mô kinh tế Việt Nam đạt 6,5 tỷ USD, đến năm 2015 đạt 193,4 tỷ USD (gấp 31 lần). Thu nhập bình quân đầu người giai đoạn này của Việt Nam tăng 1.600 USD (trong khi đó Thái Lan là 3.600 USD, Malaysia 6.500 USD). Tổng GDP của Việt Nam chỉ tăng 160 tỷ USD (trong khi Thái Lan tăng 270 tỷ USD, Indonesia tăng 700 tỷ USD). Do vậy, các đại biểu cho rằng, Việt Nam ngày càng tụt hậu về thu nhập và quy mô kinh tế so với khu vực. Mặc dù GDP có tăng từ 6% - 7% nhưng số tuyệt đối này rất nhỏ.
Đó là những bước đi chuyển đổi nền kinh tế từ bao cấp sang kinh tế thị trường và giờ đây Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu hơn vào kinh tế thế giới nên rất cần sự thay đổi lớn về quản trị kinh tế. Trong xu thế hội nhập, nếu Việt Nam không tận dụng cơ hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế để có sức cạnh tranh cao hơn thì rất khó phát triển. Vì thế, cần tìm ra động lực mới, nhất là về thể chế.
Về nguyên nhân đòi hỏi có sự đổi mới mạnh mẽ, các chuyên gia đã phân tích về những hạn chế của bộ máy nhằm tìm ra giải pháp trong quản trị kinh tế hiệu quả hơn. Cụ thể, ông Jonathan Pincus, Chủ tịch Quỹ Rajiwali, Indonesia, chỉ rõ: “Việt Nam đang ở tình trạng phân lập manh mún. Điều này được thể hiện qua ranh giới giữa khu vực công và tư không rõ ràng, lợi ích thương mại phát sinh trong các cơ quan, tổ chức của Nhà nước thay vì từ các lực lượng xã hội”. TS Nguyễn Sỹ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, cũng đồng tình khi phát biểu: “Lẽ ra, các doanh nghiệp phải được cư xử công bằng trong việc tiếp cận các nguồn lực như nhau, nhưng hiện nay Việt Nam chưa làm được điều này”.
Ngoài ra, nền kinh tế đang chịu những khó khăn khác, như việc thực thi pháp luật chưa rõ ràng do việc phân quyền từ Trung ương đến địa phương còn chồng chéo, chưa xây dựng được chính quyền địa phương chủ động. Do vậy, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thế Phương nhấn mạnh, việc xây dựng Chính phủ kiến tạo trong nền kinh tế chuyển đổi sang kinh tế thị trường đầy đủ không đơn giản. Sự chuyển đổi này đòi hỏi cần làm rõ phương thức can thiệp, điều hành của Chính phủ. Đó là, theo nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cần tăng cường năng lực của Nhà nước; cụ thể là bảo đảm nguyên tắc thị trường trong các quyết định của Nhà nước; từ đó, làm rõ vai trò của Nhà nước và vai trò của thị trường.
Rõ ràng công - tư
Các chuyên gia cho rằng, để quản trị kinh tế theo Nhà nước kiến tạo thì phải thực thi những nhiệm vụ công - tư rõ ràng. Cụ thể là tăng cường sự bảo đảm về quyền tài sản, thực thi cạnh tranh, giảm thiểu sự can thiệp trực tiếp và nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh tế. Dịch vụ hành chính công cần cung cấp theo hướng chuyển từ vai trò Nhà nước là người sản xuất và chủ sở hữu sang người hỗ trợ, cung cấp dịch vụ và điều tiết. Tức Nhà nước phải giảm sự tham gia của mình vào nền kinh tế và chỉ tập trung quản lý, định hướng, hỗ trợ cho doanh nghiệp phát triển. Từ đó, mở rộng sự tham gia của mọi thành phần trong cung cấp dịch vụ công… Cũng theo ông Bùi Quang Vinh, muốn xây dựng Nhà nước kiến tạo cần cả hệ thống chính trị vào cuộc. Trong đó, vai trò của Nhà nước quan trọng nhất, nhất là việc phân việc cụ thể cho từng cấp ngành, địa phương phù hợp để tránh ôm đồm, chồng chéo.
Do cơ chế kiểm soát quyền lực ở Việt Nam chưa hiệu quả, dẫn tới nhiều trường hợp tùy tiện, lạm quyền trong thực thi quyền lực. Vì vậy, các đại biểu đề nghị cần tập trung xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực. Trước hết, phải đề cao trách nhiệm cá nhân, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu, người ở vị trí cao thì trách nhiệm càng lớn.
Kết thúc hội nghị, theo các đại biểu, để trở thành Nhà nước kiến tạo phải bảo đảm một sân chơi bình đẳng cho các chủ thể khác nhau, tạo sự công tâm, minh bạch giữa khu vực Nhà nước và tư nhân, ngăn chặn việc bị thâu tóm bởi lợi ích chính trị. Phải bảo đảm minh bạch trong quản trị doanh nghiệp, đừng để ranh giới mờ giữa khu vực Nhà nước và khu vực tư nhân tạo ra những yếu kém về kinh tế. Do vậy, các đại biểu tổng kết, để xây dựng Nhà nước kiến tạo phải bảo đảm 3 nguyên tắc đột phá, đó là xây dựng Nhà nước pháp quyền - xây dựng nền kinh tế thị trường đầy đủ và muốn vậy thì nguyên tắc thứ hai là Nhà nước không can thiệp quá sâu vào thị trường, làm méo mó thị trường. Thứ ba là phải phát huy tính dân chủ.
