“Cán bộ già” về Tân Trào
Xuất phát từ Pác Bó ngày 4-5-1945, sau hành trình dài 17 ngày qua các bản làng ở tỉnh Cao Bằng, tỉnh Bắc Kạn (trước đây) và tỉnh Tuyên Quang, đến sáng 21-5-1945, Bác Hồ về xã Hồng Thái, tỉnh Tuyên Quang (trước đây thuộc huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang). Bác Hồ và các đồng chí đi cùng đoàn dừng chân nghỉ ở đình Hồng Thái khoảng 1 tiếng, rồi vượt sông Phó Đáy đi vào thôn Tân Lập, xã Tân Trào (trước đây thuộc huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang).
Về đến thôn Tân Lập, Bác Hồ ở nhà cụ Nguyễn Tiến Sự một thời gian ngắn, rồi chuyển lên ở lán Nà Nưa. Tại đây, đầu tháng 6-1945, Bác Hồ đã chỉ đạo thành lập khu giải phóng, lấy Tân Trào làm trung tâm, xây dựng chính quyền và quân đội cách mạng. Tân Trào - Tuyên Quang trở thành Thủ đô Khu giải phóng, và sau đó là Thủ đô lâm thời của nước Việt Nam mới.
Cụ Hoàng Ngọc là người dân tộc Tày, năm nay 89 tuổi. Khi Cách mạng Tháng Tám 1945 diễn ra, cụ Hoàng Ngọc mới 9 tuổi, và điều may mắn là hiện cụ vẫn còn minh mẫn. Cụ Hoàng Ngọc là con trai cụ Hoàng Trung Nguyên (mất năm 2006, lúc 88 tuổi), một trong những tự vệ đỏ của Tân Trào đã tham gia đón Bác Hồ từ Cao Bằng về Tân Trào vào ngày 21-5-1945, cũng như cảnh giới, bảo vệ cho Bác Hồ và các cán bộ cách mạng làm việc từ lúc đó đến cuối tháng 8-1945.
Cụ Hoàng Ngọc cũng là nhân chứng duy nhất hiện còn sống ở Tân Trào của những ngày lịch sử 80 năm về trước. Cụ Hoàng Ngọc kể, suốt thời gian Bác Hồ ở trong bản cũng như khi lên lán Nà Nưa (cách thôn Tân Lập chưa đến 1km), mặc dù tiếp xúc nhiều, nhưng người dân cả bản chỉ biết đó là một cán bộ Việt Minh quan trọng và thường gọi là “cán bộ già”.
Khi có lệnh tổng khởi nghĩa, Quốc dân Đại hội diễn ra ở đình Tân Trào, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân tuyên thệ và tiến quân về xuôi, người dân nơi đây đã nghe nhắc đến tên cụ Hồ Chí Minh, nhưng không một ai biết đó chính là “cán bộ già” ở gần mình. Phải đến đầu năm 1946, khi cụ Hồ Chí Minh gửi ảnh về cho dân bản, bà con khi nhìn ảnh mới biết đó chính là “cán bộ già”! “Lúc ấy tôi còn nhỏ, nhưng vẫn nhớ trong bản ai cũng mừng lắm, thi nhau kể chuyện về cán bộ già”, cụ Hoàng Ngọc nhớ lại.
Tên xa xưa của Tân Trào là Kim Long (có thời gọi là Kim Lộng). Khi Bác Hồ về đây làm việc, chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám 1945, nơi này được gọi là Tân Trào, với ý nghĩa là nơi bắt đầu của phong trào cách mạng. Sau nhiều lần thay đổi, hiện nay, thôn vẫn mang tên Tân Lập, thuộc xã Tân Trào, tỉnh Tuyên Quang.
Chính tại thôn Tân Lập này, những quyết sách quan trọng nhất để đi đến sự thành công của Cách mạng Tháng Tám đã được Đảng và Bác Hồ quyết định. Khu vực lán Nà Nưa, nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh thời điểm đó, từ ngày 13 đến ngày 15-8-1945 đã diễn ra Hội nghị toàn quốc của Đảng để đi đến quyết định phát động toàn dân tổng khởi nghĩa, giành chính quyền trên cả nước.
Cũng trong chiếc lán nhỏ đơn sơ giữa núi rừng Tân Trào, khi bệnh nặng, tưởng không qua khỏi, Bác Hồ đã căn dặn Đại tướng Võ Nguyên Giáp rằng: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn, cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”. Dưới bóng cây đa Tân Trào, chiều 16-8-1945, đội Quân giải phóng với nòng cốt là đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân do Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ huy đã tuyên thệ và tiến về giải phóng Thái Nguyên, hướng về Hà Nội.
Tại đình Tân Trào, trong ngày 16 và 17-8-1945, Quốc dân Đại hội đã làm việc khẩn trương để thống nhất lệnh tổng khởi nghĩa của Đảng, thông qua 10 chính sách lớn của của mặt trận Việt Minh, lập ra Ủy ban dân tộc giải phóng Việt Nam (được xem là Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa) do Bác Hồ làm Chủ tịch, quy định Quốc ca, Quốc kỳ...
Nơi bản Tuyên ngôn Độc lập bất hủ ra đời
Ngôi nhà 48 Hàng Ngang vốn là nhà của cụ Trịnh Phúc Lợi với hiệu buôn tơ lụa Phúc Lợi, được xây theo lối cổ gồm 2 tầng. Sau khi được thừa kế ngôi nhà từ người cha, ông bà Trịnh Văn Bô đã sửa sang theo lối kiến trúc hiện đại gồm 4 tầng: tầng 1 là cửa hàng bán tơ lụa, tầng 2 và 3 là các phòng dùng để tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ, tầng 4 chủ yếu làm kho chứa hàng.
Ông bà Trịnh Văn Bô là một gia đình yêu nước, được giác ngộ cách mạng sớm và trở thành một cơ sở tin cậy của Đảng trong nội thành Hà Nội từ trước năm 1945. Ngôi nhà nằm giữa khu buôn bán sầm uất, nhộn nhịp của Hà Nội, từ trên tầng 4 có thể quan sát động tĩnh cả một khu vực khá rộng từ chợ Đồng Xuân đến ngã tư Hàng Đào. Khi “có động”, có thể rút lui bí mật theo lối cửa sau 35 Hàng Cân. Vì vậy, ngôi nhà 48 Hàng Ngang là nơi ở và làm việc của các đồng chí Trung ương Đảng từ trước Cách mạng Tháng Tám.
Ngày 21-8-1945, các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp và nhiều đồng chí lãnh đạo của Đảng đã về đến Hà Nội. Ngày 22-8-1945, tại ngôi nhà 48 Hàng Ngang, đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư lúc bấy giờ, đã chủ trì cuộc họp Ban Thường vụ Trung ương Đảng để bàn công tác lớn về đối nội, đối ngoại và đón Bác Hồ về Hà Nội. Ngày 22-8-1945, Bác Hồ rời căn cứ địa Tân Trào về Hà Nội. Lúc này, tổng khởi nghĩa đã thành công và đêm hôm đó, Bác Hồ tới Thái Nguyên, nơi chính quyền nhân dân cũng đã được thiết lập trước đó 2 ngày. Ngày 23-8-1945, Bác Hồ về đến thôn Phú Gia (phường Phú Thượng, TP Hà Nội). Ngày 25-8-1945, Bác Hồ vào nội thành và các đồng chí lãnh đạo Đảng đón Người về ở tại ngôi nhà 48 Hàng Ngang.
Trong căn phòng nhỏ này, từ ngày 28-8-1945, theo sự phân công của Ban Thường vụ Trung ương Đảng, Bác Hồ tập trung trí lực và tình cảm khởi thảo bản Tuyên ngôn Độc lập. Nhằm huy động trí tuệ tập thể, ngày 30-8-1945, Bác Hồ đã mời một số đồng chí đến trao đổi, góp ý kiến vào văn kiện lịch sử quan trọng này. Sau khi suy ngẫm, trăn trở, ngày 31-8-1945, Bác Hồ quyết định bổ sung một số điểm vào bản Tuyên ngôn Độc lập, hoàn chỉnh “bản khai sinh” của nước Việt Nam vừa giành được độc lập.
Bản Tuyên ngôn Độc lập do Bác Hồ soạn thảo được Ban Thường vụ Trung ương Đảng nhất trí thông qua và chiều 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Người đã đọc áng văn bất hủ này, trước toàn thể nhân dân Việt Nam và thế giới, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nhà nước công - nông đầu tiên ở Đông Nam Á.
Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9, ngày 18-8, TP Hà Nội tổ chức lễ gắn biển công trình và trưng bày triển lãm tại di tích 48 Hàng Ngang. Nội dung trưng bày triển lãm được thiết kế công phu, khoa học với 3 chủ đề xuyên suốt: 1. Ngôi nhà 48 Hàng Ngang và gia đình nhà tư sản dân tộc yêu nước Trịnh Văn Bô - Hoàng Thị Minh Hồ; 2. Bối cảnh lịch sử và sự ra đời của bản Tuyên ngôn Độc lập; 3. Ý nghĩa lịch sử của bản Tuyên ngôn Độc lập và hành trình bảo vệ nền độc lập dân tộc. Đặc biệt, trưng bày triển lãm ứng dụng công nghệ hiện đại như trình chiếu ánh sáng 3D, mô phỏng trực quan để tăng cường trải nghiệm cho khách tham quan, đồng thời bảo vệ hiện vật gốc; phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số và xu hướng đổi mới phương pháp giới thiệu, giáo dục di sản hiện nay.
“Di tích 48 Hàng Ngang có giá trị đặc biệt trong lịch sử dân tộc. Việc tổ chức lễ gắn biển công trình và trưng bày triển lãm dịp này ở đây không chỉ là hoạt động kỷ niệm mà còn là dịp để giáo dục truyền thống yêu nước, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, lan tỏa giá trị văn hóa và lịch sử đến đông đảo người dân và du khách. Là người đã gắn bó với công việc này gần 10 năm, tôi luôn thấy tự hào và vinh dự khi được làm việc ở đây”, chị Ngô Thị Minh Tâm, Phó trưởng Phòng Quản lý và phát huy giá trị di tích, thuộc Ban Quản lý Di tích danh thắng TP Hà Nội, cho biết.
