Cầu Cần Thơ sắp thông xe, thỏa mơ ước hàng trăm năm lịch sử hình thành, phát triển vùng đất Nam bộ, mở ra thế phát triển mới cho cả đồng bằng. Nhưng cũng như thời điểm phà Mỹ Thuận sắp đóng cửa cách đây 10 năm, lòng du khách thoáng chút bâng khuâng, một chút gì bảng lảng trong hoài niệm khi qua phà Hậu Giang – Bến phà đang sắp kết thúc nhiệm vụ lịch sử trăm năm.
Theo một số nghiên cứu, Bắc Cần Thơ (nay là phà Hậu Giang) có thể được hình thành từ năm 1918. Lúc đó bến chỉ có 2 chiếc phà loại phà nhỏ, mỗi chiếc chở khoảng 1-2 chiếc xe hơi cùng với một ít khách bộ hành.
Theo ông Bùi Văn Tước, sinh năm 1921, quê ở thị trấn Cái Vồn, huyện Bình Minh, Vĩnh Long, thì lúc mới 10 tuổi, ông từng nghe cha ông kể, Bắc Cần Thơ có trước khi ông sinh ra. Vào những năm 1930 - 1950, Bắc Cần Thơ cũng với hai chiếc phà nhỏ, sức chở khoảng 10 đến 20 tấn, nên dân quen gọi là phà 10, phà 20. Phà chạy bằng máy dầu, xe lên xuống phải quay ponton (ụ nổi) bằng sức người cho khớp với mỏ bàn phà. Quốc lộ 4 thời đó đã xây dựng xong, nhưng mặt đường chỉ rộng khoảng 12m, lâu lâu mới có một xe đò hoặc xe “mu rùa” chạy qua. Xe đò lục tỉnh mỗi ngày có vài chuyến đi về. Xe gắn máy rất hiếm, chỉ đại gia hoặc dân Tây mới có. Xe đạp cũng không nhiều.
Có một bức ảnh chiếc phà xưa tại Bắc Cần Thơ hồi đầu thế kỷ XX được trưng bày gần đây tại Triển lãm ảnh về Cần Thơ xưa. Đó là chiếc phà kết bằng những trái nổi kim loại lớn hơn thùng phuy một chút và bè tre, mui phà bằng lá chầm. Đường xe lên xuống trải bằng những thân cây, có lẽ bằng cây tràm. Trên phà có một người đứng hướng dẫn. Phà chỉ chở có một chiếc xe bốn bánh, dân Nam bộ xưa quen gọi xe là xe “mu rùa”. Cũng có thể phà này dành riêng để chở xe của quan chức, vì thời đó chỉ có nhà giàu, dân Tây, quan chức và địa chủ mới có xe hơi.
Sau giải phóng, giai đoạn 1975-1995, do khó khăn kinh tế, phần lớn số phà đã xuống cấp, máy móc chạy ì ạch, phải mất khoảng 45 phút vượt qua sông Hậu. Vào các năm 1996, 2000, Chính phủ Vương quốc Đan Mạch đã viện trợ 26 triệu USD để đóng mới, sửa chữa phà và cải tạo bến. Phà Việt-Đan, trọng tải 200 tấn/chiếc, thiết kế đẹp, hiện đại, máy phà mạnh, chở mỗi chuyến được từ 10 đến 15 xe các loại. Phà Việt-Đan 200 có thể vượt sông trong 5 phút.
Thời gian thông xe cầu Cần Thơ gần kề. Hình ảnh Bến phà Hậu Giang với những chiếc phà cần mẫn nối đôi bờ sông Hậu suốt một thế kỷ qua sẽ trôi vào dĩ vãng, nhưng những ký ức về nó - một phần lịch sử vùng đất Nam bộ sẽ còn mãi với đời sau nếu chúng ta biết trân trọng, giữ gìn. Một Bến phà trăm năm có thể mất đi trong hiện thực, nhưng vẫn tồn tại ngàn năm trong lòng người
HỮU HIỆP – KIM KHANH
