Cơ sở đào tạo báo chí đầu tiên
Theo hồi ký của ông Nguyễn Văn Hải, nguyên cán bộ quản lý Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, đội ngũ những người làm báo từ đầu Cách mạng Tháng Tám ngày càng đông đảo, nhưng phần lớn chưa được đào tạo nghiệp vụ. Để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài, đội ngũ này không những tăng về số lượng mà chất lượng công tác cũng cần được nâng lên không ngừng. Vì vậy, Tổng bộ Việt Minh mở lớp đào tạo cán bộ viết báo đầu tiên lấy tên Huỳnh Thúc Kháng - ngôi trường mang tên một chí sĩ, một nhà báo tài năng đã dâng hiến cả trái tim mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Trong điều kiện thiếu thốn, nhà báo Xuân Thủy và các cộng sự Báo Cứu Quốc chịu trách nhiệm gánh vác nhiều việc, từ xây dựng cơ sở vật chất, chương trình học đến quản lý và theo dõi số lượng giảng viên, học viên trong khóa học. Dựa theo tài liệu được ghi chép từ cuốn Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, lớp học nằm trên một bãi đất thoai thoải sát bìa rừng, cạnh một con suối to ở thôn Gò Pháo, trên đường mòn xuyên rừng từ Tân Cương qua Bờ Rạ ra huyện lỵ Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Ban Giám đốc trường do Tổng bộ Việt Minh trực tiếp chỉ đạo. Đội ngũ giảng viên bao gồm các nhà hoạt động chính trị, các nhà báo nổi tiếng như: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Xuân Thủy, Nguyễn Đình Thi, Thế Lữ, Nguyễn Tuân, Từ Giấy…
Khóa học đầu tiên khai giảng ngày 4-4-1949, bế giảng ngày 6-7-1949 với 42 học viên là cán bộ chính trị, quân sự, báo chí của cả nước gửi về. Trong chương trình học, về lý thuyết có các bài khái niệm, lịch sử báo chí, tìm hiểu về tình hình trong nước và thế giới. Về chuyên môn, có các bài dạy làm phóng sự, điều tra, phỏng vấn, xã luận, tiểu thuyết, thơ ca, tùy bút, nhạc, kịch, châm biếm, cách soạn tin, cách viết tin... Đặc biệt quan tâm đến việc dạy và học làm báo, trong 3 tháng khóa học diễn ra, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã 2 lần gửi thư động viên, dạy bảo, hướng dẫn nghiệp vụ làm báo cách mạng cho các học viên. Bức thư đề ngày 9-6-1949 của Người có đoạn viết: “Lớp này là lớp học viết báo đầu tiên, tôi mong các chú và các cô, thi đua nhau học và hành cho xứng đáng là những người tiên phong trên mặt trận báo chí. Báo chí cũng phải thực hiện khẩu hiệu: Tất cả để chiến thắng!”.
Thiếu thốn khi các học viên phải ăn cơm độn, khó khăn về cơ sở vật chất bởi hoàn cảnh đất nước chiến tranh, việc lên kế hoạch để mở lớp đào tạo báo chí một cách bài bản, chuyên nghiệp, hiệu quả, đảm bảo an toàn là vấn đề thách thức. Học viên, nhà báo Hải Như có viết: “Ngày học, đi thực tế, tập viết. Đêm về ngồi bình bài viết của nhau, bình từng trang báo, lưu ý nhau cả về quan điểm, ý tứ, văn phong, bút pháp của từng người, có khen chê, gợi ý rõ ràng. Chúng tôi học cả làm tin, viết phóng sự, bút ký, điều tra, tiểu phẩm và học cả cách trình bày bài báo nữa”. Trong thời gian đào tạo, mặc dù có một số môn học không thể diễn ra theo đúng trình tự sắp xếp ban đầu do các giảng viên vừa làm công tác giảng dạy vừa phải chiến đấu, nhưng phần lớn cả thầy và trò đều chuẩn bị tinh thần cách mạng, sẵn sàng dùng ngòi bút để làm vũ khí đâm thẳng phòng tuyến quân thù.
Địa chỉ đỏ hướng về nguồn cội
Số đặc biệt ngày 12-9-1949 của Báo Cứu Quốc có viết: “Báo chí, một võ khí sắc bén để đập mạnh quân địch, cũng như một lợi khí cần thiết xây dựng quốc gia, cũng đòi hỏi những cán bộ mới, có năng lực, có tinh thần và có một kỹ thuật khá chu đáo. Lớp làm báo Huỳnh Thúc Kháng được mở ra với mục đích ấy… Một trung đội cán bộ đã được đào tạo. Một trung đội chiến sĩ trên mặt trận báo chí đã xuất phát với nhiệm vụ đánh giặc, dựng nước trên chiến trường bút mực”.
Từ ngôi trường mái nứa tranh tre giữa đại ngàn Việt Bắc, các học viên của trường đã tỏa về muôn nẻo, có mặt ở những chiến trường ác liệt nhất, trở thành những cây bút, nhà quản lý chủ chốt của những tờ báo lớn sau này. Năm 2019, địa điểm của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên được Bộ VH-TT-DL công nhận là di tích lịch sử quốc gia. Sau đó, di tích được tu bổ, tôn tạo nhiều hạng mục, trong đó có nhà trưng bày, nhà sàn, hội trường, quảng trường mini và phù điêu với 48 chân dung các thành viên ban giám hiệu, giảng viên và học viên của trường.
Tham dự lễ khánh thành công trình tu bổ di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, bà Đỗ Thị Hồng Lạng, con gái thứ tư của nhà báo Đỗ Đức Dục, xúc động bày tỏ, khu di tích đã được tôn tạo rất đẹp, vừa tái hiện khung cảnh trường học, vừa trưng bày chỉn chu, tỉ mỉ các hình ảnh, kỷ vật của những con người đã làm nên lịch sử. Các nhà báo tiền bối đã để lại cho hậu thế những di sản tốt đẹp, là tấm gương dấn thân vì sự nghiệp đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, không ngại hy sinh gian khổ, chiến đấu bằng chính ngòi bút của mình.
Là cháu ruột của cố GS Từ Giấy (giảng viên của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng), ông Từ Lương, Giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TPHCM, chia sẻ: “Không gian di tích rất ấm cúng, có chiều sâu, tôi cảm nhận được rõ sự khó khăn vất vả, cảm nhận được tinh thần cách mạng, ý chí chiến đấu của thế hệ nhà báo đi trước. Khi xem những hiện vật, hình ảnh, đặc biệt là những câu chuyện của thế hệ các nhà báo lão thành, tôi thấy mình thật nhỏ bé, cần phải nỗ lực kế thừa, phát huy và đóng góp nhiều hơn nữa cho sự nghiệp phát triển đất nước thông qua những trang báo, sóng phát thanh, truyền hình”.
Theo PGS-TS Nguyễn Hồng Vinh, nguyên Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là địa điểm có ý nghĩa lịch sử đối với báo chí cách mạng Việt Nam, là ngôi nhà chung của giới báo chí cả nước. Thế hệ làm báo ngày nay hãy thường xuyên đến đây để biết cha anh mình đã từng viết báo, cống hiến cho đất nước trong những năm kháng chiến như thế nào, vì không bài học nào có ý nghĩa sâu sắc bằng bài học thực tiễn qua cảnh quan và di tích được bảo tồn ở đây.
