Đất lành chim đậu

Mùa xuân đến luôn mang lại sự hồi sinh, phát triển cho những nguồn lực nội sinh của con người và xã hội, trong đó nguồn lực xã hội là các đặc điểm của đời sống xã hội - mạng lưới, chuẩn mực và lòng tin - cho phép những người tham gia hành động cùng nhau hiệu quả hơn để theo đuổi các mục tiêu chung. Sự hỗ trợ lẫn nhau, sự tin tưởng và khả năng liên kết vùng miền, làm việc cùng nhau để giải quyết các vấn đề chung góp phần vào sự thành công của một tổ chức hay quốc gia nhằm tạo nên những nguồn lực của vốn xã hội.

Mối liên hệ giữa vốn con người và vốn xã hội là rất mạnh mẽ. Bản chất con người là xã hội, chúng ta đã tiến hóa để trở thành xã hội và đó là đặc điểm xác định ý nghĩa của việc trở thành con người. Trong đó, có 2 cấu trúc đóng góp quan trọng cho một nền kinh tế và xã hội bền vững:

Thứ nhất, gia đình, bạn bè và các nhóm tương hỗ có thể cung cấp cho mọi người sự hỗ trợ thiết thực, từ chăm sóc trẻ em và người già để hỗ trợ tài chính hoặc tham vấn không chính thức. Ở các nước đang phát triển mà nguồn lực nhà nước eo hẹp, sự hỗ trợ không chính thức từ gia đình giữ vai trò quan trọng. Có thể nói nguồn lực xã hội, trong đó có Việt Nam, thường bắt nguồn từ cái nôi hạnh phúc gia đình và được phát triển trong quá trình giáo dục, môi trường lao động. Thật vậy, gia đình là môi trường sống cực kỳ quan trọng trong việc hình thành tính cách và nhân cách cho một con người. Bất kể gia đình ấy ở nông thôn hay thành thị, Đông hay Tây, Nam hay Bắc, châu Á hay châu Âu, những đứa trẻ được sinh ra trong một gia đình của tình yêu thương, sự cảm thông, tôn trọng và thấu hiểu sẽ có cơ hội lớn để trưởng thành cả về mặt xã hội lẫn tinh thần. Gia đình là mảnh đất ươm mầm cho những tâm hồn trẻ thơ, thế hệ tương lai của cả nhân loại. Nó cần được xây dựng trên sự nhận biết và hiểu biết nhiều hơn nữa từ các bậc phụ huynh và những người sắp có trách nhiệm làm cha mẹ.

Thứ hai, thể chế chính trị, các mạng lưới xã hội rộng lớn và các tổ chức quần chúng được coi là môi trường thúc đẩy sự hợp tác, đoàn kết giữa mọi người. Chúng làm tăng niềm tin, từ đó giúp mọi người tận hưởng cuộc sống chất lượng cao hơn. Hệ thống đó cung cấp môi trường để thảo luận và thống nhất các giải pháp vượt qua những thách thức chung… Ngược lại, một hệ thống bị chia cắt về mặt xã hội sẽ khó để mọi người tham gia vào hoạt động cần thiết cho việc phát triển một quốc gia an bình.

Ở Việt Nam, vấn đề xã hội và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc có mối quan hệ chặt chẽ, tác động lẫn nhau. Hiện nay, Việt Nam cũng đang trở thành điểm sáng với cơ sở hạ tầng phát triển, môi trường sống cũng như đầu tư kinh doanh thân thiện và thành công trong kiểm soát Covid-19. Trong bảng xếp hạng quốc gia hạnh phúc nhất thế giới năm 2022, Việt Nam tăng 2 bậc, lên vị trí 77 so với năm 2021 (World Happiness Report - WHR). Khảo sát của JETRO với 1.700 doanh nghiệp Nhật Bản cho thấy, Việt Nam là quốc gia đứng thứ 2 trong danh sách cần mở rộng hoạt động, sau Hoa Kỳ. Việt Nam là đại bản doanh lớn nhất thế giới của Tập đoàn Samsung (chiếm 60% sản lượng của doanh nghiệp này).

Mặc dù vậy, cũng như các nước đang phát triển khác, chúng ta vẫn còn nhiều thách thức an ninh xã hội phi truyền thống như thực trạng tham nhũng, tiêu cực; xuống cấp về đạo đức, lối sống tệ nạn; sự “xâm lăng văn hóa”, phai nhạt, đánh mất bản sắc văn hóa, xói mòn những giá trị truyền thống của dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế…

Vốn xã hội có thể giải quyết được các thách thức an ninh phi truyền thống cũng như tạo nguồn lực phát triển kinh tế bằng cách khuyến khích mọi người cống hiến, hỗ trợ và hợp tác trong khi ngăn cản những hành vi ích kỷ và cá nhân chủ nghĩa. Nó truyền cảm hứng cho sự tin tưởng, tôn trọng lẫn nhau, thiện chí và đoàn kết có lợi. Nó xây dựng cộng đồng, cải thiện chức năng của các nhóm, tổ chức xã hội và cung cấp nguồn hỗ trợ xã hội vô giá. Vốn xã hội bao gồm cấu trúc, thể chế, mạng lưới và các mối quan hệ (gia đình, cộng đồng, doanh nghiệp, công đoàn, tổ chức tự nguyện, hệ thống luật pháp/chính trị…) cho phép các cá nhân duy trì, phát triển vốn con người của họ trong quan hệ đối tác với những người khác và đạt năng suất cao hơn khi làm việc cùng nhau thay vì làm việc độc lập. Để phát huy hơn nữa hiệu quả của nguồn lực xã hội, nên chăng chúng ta cần phấn đấu và thực hiện 4 nội dung sau:

1. Xây dựng và phát triển Đảng cầm quyền của đất nước, của nhân dân theo tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng tiền phong. Việc này nhằm tạo cơ sở cho sự đột phá và lan tỏa sức mạnh mềm Việt đến các giai tầng trong xã hội. Đảng tiền phong sẽ tôi luyện ra các nhà lãnh đạo tinh hoa có đức, có tài để đóng vai trò quan trọng trong việc định hình thế giới sống của nhân dân. Trong đó, giá trị và phẩm chất của người lãnh đạo thể hiện ở cả những hình thức giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ tinh tế nhất cũng như cách diễn giải hành động. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì nhận thức và kết nối: thay vì lắng nghe để phản hồi, hãy lắng nghe để thấu hiểu. Người lãnh đạo cần luôn học hỏi và mở rộng tầm nhìn để bao quát những gì đang xảy ra trong môi trường xã hội xung quanh. Quan sát các lý luận giả định nền tảng và các kinh nghiệm truyền thống để nhận thức rằng có những lúc sự thay đổi là phù hợp và cần có bản lĩnh hành động tương xứng để góp phần phát triển nguồn lực xã hội của tổ chức, doanh nghiệp.

2. Xây dựng hệ thống thể chế nhà nước pháp quyền với những giá trị cốt lõi của văn hóa Việt và Hiến pháp, pháp luật cũng như phù hợp với luật pháp quốc tế để đảm bảo một môi trường sống và làm việc tốt đẹp cho tất cả mọi người cùng tiến lên, không để ai bị bỏ lại phía sau. Môi trường pháp luật công bằng sẽ tạo ra những mảnh đất lành chim đậu. Hơn thế nữa, đất lành còn hấp dẫn những con chim quý phương xa bay về…

3. Trong một đất nước đang hướng tới một nhà nước pháp quyền và hoàn thiện cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cần phải xây dựng văn hóa doanh nghiệp tích hợp đủ 4 nội dung chủ yếu: Thượng tôn pháp luật, Hiệu quả, Đạo đức kinh doanh và Hoạt động nhân đạo. Khi 4 nội dung này đóng vai trò xuyên suốt trong đời sống sản xuất - kinh doanh thì các doanh nghiệp sẽ tạo được uy tín và thương hiệu trên thương trường để nâng cao sức cạnh tranh.

4. Thế giới cuộc sống của chúng ta được định hình năng động và liên tục. Hành động của chúng ta có ảnh hưởng đáng kể và mạnh mẽ đến thế giới sống của những người khác, bao gồm các nhóm, tổ chức, cộng đồng mà chúng ta tương tác. Đó không chỉ là những thông điệp chúng ta truyền đạt mà còn là ý nghĩa, tầm quan trọng được diễn giải trong thực tiễn công việc. Khi hành động của chúng ta mạnh mẽ, rõ ràng, nhất quán, tự tin và được nâng lên thành các thông điệp sẽ có tác động đáng kể hơn đến thế giới sống và làm việc của mọi người. Trong một thế giới phức tạp, mọi người thường không có khả năng liên tục phân tích và đánh giá mọi suy nghĩ và hành động, vì vậy con người chủ yếu hoạt động dựa trên những giả định nền tảng. Một khi tất cả các điều đó được mọi người công nhận thì nó sẽ thành lý luận và dẫn dắt các hành động của mọi người tạo nguồn lực xã hội cộng hưởng mạnh mẽ để phát triển đất nước. Chính vì vậy, tất cả chúng ta cần nêu cao tinh thần, phương pháp học tập và lao động theo phương châm 18 chữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Thực hành sinh ra hiểu biết, hiểu biết tiến đến lý luận, lý luận lãnh đạo thực hành” (sách Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân theo tư tưởng Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, 12-2021).