Là loài cá quý hiếm được Sách đỏ “kêu cứu” ở cấp độ V (mức nguy cấp, có thể bị tuyệt chủng), song cá chiên đang từng ngày cạn kiệt bởi nạn đánh bắt bừa bãi.
Con cá Chiên được bắt ở vực Hát Tắng, sông Gâm nặng 32kg.
Cá chiên (tên khoa học: Bagarius) có trọng lượng lớn so với các loài cá nước ngọt, sinh sống ở vùng nước chảy và sâu, chủ yếu ở hệ thống sông Lô - Gâm (miền Bắc). Có giá trị dinh dưỡng cao, chỉ xếp sau cá anh vũ, cá chiên đã trở thành đặc sản trong các nhà hàng với giá rất đắt. Điều đáng lưu ý là loài cá này sinh sản ít, hiện nay đa phần chưa kịp lớn đã bị đánh bắt.
Ông Dương Văn Phúc, nhà ở thị trấn Bảo Lạc (Cao Bằng) dẫn đường cho chúng tôi lên xã Khánh Xuân, nơi có vực nước Vằng Biu ở thượng nguồn sông Gâm để xem cách săn loài cá quý này. Nhiều năm làm nghề đánh cá trên đoạn sông này nên ông thông thạo mọi khe lạch, thác ghềnh.
Ông bảo, mùa lạnh nên cá đi ăn đêm vì thế dân “săn cá” chủ yếu hoạt động về đêm. Vực Vằng Biu thực tế là một đoạn sông sâu ngầm dài chừng 5km, chảy dưới dãy núi Bảo Lạc - Tắp Ná, thấp xuống một chút là vực Hát Tắng dài chừng 2km.
Trước kia, khu vực này rất ít người đến nhưng sau này phát hiện có “mỏ” cá chiên nên mọi người ở khắp nơi đổ về đánh bắt. Lều bạt của ngư dân dọc suốt hai bên bờ sông, lưới chài phơi đầy bên ngoài nhưng chẳng thấy người đâu. Theo ông Phúc, đấy là lều họ “xí phần” vùng họ định đánh cá đêm nay.
Chúng tôi đếm sơ sơ được khoảng 20 chiếc bè suốt dọc theo dòng sông. Đến 10 giờ đêm, ông Phúc đưa chúng tôi sang bên kia bờ gặp ngư dân tên là Thiêm. Anh Thiêm mách, bè nhà ông Luận vừa đánh được con cá khoảng 3kg, lên đó mà xem nhưng mua chắc là khó vì có người đặt mua rồi. Tiếp tục chèo bè ngược dòng lên chỗ bè ông Luận đang thả lưới, ông Luận hồ hởi kể: Hôm nay vừa “ra quân” bè của ông đã “tóm” được một con, thế là may rồi. Dạo này đánh bắt khó vì cá ít mà người đánh thì nhiều. Vực Vằng Biu đêm nào may thì đánh bắt được từ 1 đến 2 con nặng từ 3 đến 5kg thôi.
Chị Hồng, dân buôn cá ở Hà Giang sang cho biết: hiện tại giá cá mua vào tại đây là 300.000đ/kg, biết vùng này nhiều cá nên chị phục sẵn, được con nào mua ngay để mang theo đường Hà Giang về xuôi. Ngoài 2 điểm Vằng Biu và Hắt Tắng ở huyện Bảo Lạc ra, xuôi dòng chừng 15km có một vực khác là Kẹm Đá. Vực này giờ còn rất ít cá vì cách đây 3 năm một số đối tượng đánh cá bằng mìn đã gần như quét sạch loài cá chiên ở đây.
Thạc sĩ Phạm Báu, chuyên gia Viện Nghiên cứu thủy sản I, người có hơn 40 năm nghiên cứu về cá nước ngọt đánh giá: Sông Gâm là một trong những con sông có nguồn cá trong tự nhiên phong phú nhất của hệ thống sông Hồng. Duy nhất con sông này còn có đủ 4 loài cá nước ngọt quý hiếm là cá anh vũ (cá tiến vua), cá chiên, cá lăng, cá bỗng sinh sống. Nhưng nguồn lợi này đang ngày bị kiệt quệ do số lượng người đánh bắt cá tăng, môi trường thiên nhiên bị hủy hoại nghiêm trọng.
Ông Nông Ngọc Động, Phó Chủ tịch UBND huyện Bảo Lạc cho biết: “Việc đánh bắt cá chiên liên quan đến cuộc sống của người dân nên cũng khó cấm. Muốn bảo vệ được cá chỉ có cách chuyển nghề cho ngư dân nhưng cũng khó áp dụng đối với một huyện nghèo như Bảo Lạc”. Còn theo ông Phạm Anh Tuấn, Viện phó Viện nghiên cứu thủy sản I - Bộ Thủy sản, vì chưa có lực lượng kiểm ngư nên khó bảo vệ các nguồn thủy sản nước ngọt quý hiếm, nhiều loại đã bị tuyệt chủng chỉ vì vậy.
Nếu vùng Bảo Lâm, Bảo Lạc của tỉnh Cao Bằng không được khoanh vùng thành khu bảo tồn cá nước ngọt quý hiếm thì cá chiên sẽ nhanh chóng cạn kiệt.
PHẠM ĐỨC HẢI
