
Tôi dám chắc đó là cái thư viện rất độc đáo ở Việt Nam. Bởi lẽ để mở thư viện, người ta phải cạy cục đến từng nhà để ngỏ ý, lại phải gọi loa, viết thư đi xin sách. Và rằng, những người thủ thư, dù chẳng được học hành lấy một ngày về nghiệp vụ nhưng lại điều hành thư viện hoạt động rất chuyên nghiệp và độc đáo. Đấy là chuyện của thư viện làng Bình Vọng, xã Văn Bình, huyện Thường Tín, Hà Tây.
Người vác tù và hàng tổng

Độc giả đọc sách báo tại thư viện.
Nhân dân thôn Bình Vọng xã Văn Bình huyện Thường Tín tỉnh Hà Tây luôn nhắc đến ông Dương Văn Phi với một tình cảm yêu mến trân trọng, bởi ông là người đứng ra mở thư viện làng, mang sách báo đến cho bà con thôn xóm. Năm 1996, ông Phi về nghỉ hưu, thấy cảnh sống thiếu thốn về văn hóa tinh thần của bà con, ông không khỏi chạnh lòng. Vốn từng công tác trong ngành giáo dục nên ông hiểu được tầm quan trọng của sách báo và quyết tâm “mang sách báo về cho bà con”. Vậy là ý tưởng thành lập một thư viện thôn đã nảy sinh trong ông.
Sự đời nhiều lúc thật oái ăm, người tốt thường hay bị hiểu lầm, việc tốt lại thường bắt đầu không được suôn sẻ. Ban đầu, mang ý tưởng thành lập thư viện trình bày với chính quyền thôn, ông Phi chỉ nhận được những cái gật đầu e dè bởi “chuyện động trời” này từ xưa đến nay chưa ai dám nghĩ tới. Dân làng, người bán tín bán nghi; kẻ xấu bụng thì dè bỉu, đàm tiếu… Khó khăn tưởng chừng không vượt qua nổi.
Vậy nhưng với suy nghĩ: việc mình làm là hoàn toàn tốt đẹp, phải quyết tâm làm cho kỳ được nên khó khăn không hề làm ông Phi nản chí. Ông kiên trì đến từng gia đình gặp gỡ, chuyện trò để mọi người hiểu và đồng tình với việc ông làm. Ông giúp mọi người thấy được cái lợi lâu dài của một mô hình thư viện trong cuộc sống… Trân trọng cái tâm sáng của người “ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng”, bà con dân làng mang ý tưởng tốt đẹp của ông Phi ra bàn bạc rồi cùng thống nhất đóng góp công sức, tiền của để xây dựng thư viện.
Mọi người cùng bắt tay vào tu sửa gian giải vũ của đình làng, đóng bàn ghế, tủ đựng sách... Cơ sở hạ tầng đã có nhưng còn chuyện sách, báo thì sao? Ông Phi hiểu rằng, xin một khoản tiền lớn để mua sắm sách và báo là việc hết sức khó khăn vì nguồn ngân sách của thôn còn hạn hẹp. Cái khó ló cái khôn, ông liền nghĩ cách tham mưu cho lãnh đạo thôn viết thư gửi các con em người địa phương đang sinh sống, học tập và làm việc tại huyện, tỉnh, trung ương để kêu gọi họ quyên góp sách báo cho thư viện. Ông cũng lại đến từng nhà “thuộc diện có sách báo” trong thôn để thuyết phục họ quyên góp cho thư viện.
Những tấm lòng thơm thảo
Cảm cái nghĩa cái tình của ông Dương Văn Phi, bà con dân làng náo nức tham dự ngày hội góp sách. Có vị lão thành cách mạng tặng thư viện cả một năm báo biếu, rồi lại dò dẫm ra thư viện… đọc ké; có thầy giáo tặng cả tủ sách hàng trăm cuốn mà mình tích lũy cả đời; có em bé mang tặng hết chồng truyện tranh mà em đã phải nhịn ăn sáng để lấy tiền mua…
Tiếng lành đồn xa, nhiều người con xa quê hương Văn Bình đã đóng thùng, gửi về quê hàng trăm cuốn sách. Nhiều người tâm huyết như cụ Lê Đàm sinh sống tại Hà Nội đã tiết kiệm tiền, lóc cóc đạp xe đạp đi đến các cửa hàng sách cũ ở đường Láng, Nguyễn Trãi, chợ sách ở Đinh Lễ để mua sách gửi về quê. Thậm chí, có nhiều người chẳng liên quan gì đến Bình Vọng nhưng khi vô tình nghe được lời hiệu triệu, cũng đã gửi tặng rất nhiều sách như ông Tạ Tường Ân ở Hoài Đức (Hà Tây), ông Khải Nguyên ở Hải Phòng, bà Nguyễn Thúy Hòa ở TPHCM…
Cứ thế, lượng sách của làng Bình Vọng tăng lên từng ngày. Đến nay, tổng số sách của thư viện đã lên tới gần 2.000 cuốn, với hơn 500 đầu báo, tạp chí; nội dung rất đa dạng từ văn hóa, nghệ thuật đến sách dạy nấu ăn, dạy làm kinh tế…
Thư viện thôn được nhân rộng

Hội cờ tướng mở ngay ngoài sân thư viện.
Làm sao để thư viện thôn hoạt động hiệu quả? Đó là câu hỏi luôn làm ông Dương Văn Phi trăn trở. Ông lại nghĩ đến việc cần thiết phải xây dựng một đội ngũ cộng tác viên để chung lưng đấu cật điều hành hoạt động của thư viện. Vậy là, ông vận động những người có kinh nghiệm hoạt động xã hội: các vị lão thành cách mạng, các thầy giáo đã nghỉ hưu… tham gia vào việc quản lý thư viện.
“Mạng lưới hoạt động câu lạc bộ (CLB) người cao tuổi và thư viện” ra đời, bao gồm 24 thành viên, chia thành 7 tổ đảm trách 7 ngày hoạt động trong tuần. Hàng ngày, các tổ đều có họp giao ban để rút kinh nghiệm, kịp thời điều chỉnh những vướng mắc, thế nên hoạt động của thư viện luôn được thông suốt và phục vụ tốt nhu cầu của bạn đọc. (Khi ông Dương Văn Phi bận việc gia đình, không thể tiếp tục điều hành hoạt động của thư viện, mạng lưới CLB người cao tuổi của thôn không những vẫn đảm đương trơn tru mọi việc, mà còn nâng số thành viên lên đến gần 70 người trực luân phiên để tiếp đón độc giả).
Để thu hút dân làng đến sinh hoạt đều đặn, ông Phi còn có sáng kiến mỗi tuần tổ chức một cuộc thi tìm hiểu kiến thức về các mặt của đời sống xã hội để khuyến khích mọi người tìm đọc sách báo trong thư viện, trả lời câu hỏi dự thi; chủ nhật mỗi tuần đều có buổi tổng kết và trao giải. Ông cũng thường xuyên tổ chức những buổi nói chuyện chuyên đề và tọa đàm với bạn đọc để kịp thời tiếp thu phê bình, giúp cho hoạt động thư viện ngày càng hiệu quả. Nhờ những hoạt động thiết thực và đầy sáng tạo như vậy nên bình quân mỗi ngày thư viện thu hút 30 - 40 lượt người đến đọc sách báo và sinh hoạt CLB.
Không những là điểm hẹn lý tưởng của người dân địa phương mà thư viện làng Bình Vọng còn thu hút được rất nhiều độc giả ở trong xã, ngoài làng đến mượn sách, nhất là các em học sinh. Thấy hoạt động hiệu quả của “thư viện các cụ”, thư viện tỉnh Hà Tây và thư viện huyện Thường Tín đã phối hợp cho thư viện làng Bình Vọng mượn sách luân chuyển với trên 500 lượt đầu sách. Không những thế, đại diện thư viện còn được tham dự lớp học ngắn ngày về nghiệp vụ thư viện trên tỉnh để thư viện đi vào chuyên nghiệp hơn. Tủ sách của thư viện được vào sổ cập nhật, quyển nào cũng được đánh số ký hiệu, làm file theo quy định của nghiệp vụ thư viện…
Đến thời điểm hiện tại, thư viện đã cấp được gần 200 thẻ đọc cho đối tượng thanh thiếu niên. Người cao tuổi thì vào đọc sách không cần thẻ. Không phải người làng Bình Vọng thì độc giả chỉ cần xuất trình giấy tờ tùy thân là đủ. Độc giả đến mượn sách, chỉ cần lưu chữ ký vào cuốn sổ theo dõi là đủ, còn tất cả các hoạt động của thư viện đều hoàn toàn miễn phí. Tính tới nay, thư viện đã tiếp đón hơn 2 vạn lượt độc giả và gần 5.000 lượt người mượn gần 2 vạn đầu sách về nhà đọc.
Giờ thì thư viện ấy đã nổi như cồn. Nhiều đoàn khách đã tìm đến nơi đây học hỏi, trao đổi kinh nghiệm như ở Thái Bình, TP Hà Đông (Hà Tây). Đặc biệt, “thư viện các cụ” còn vinh dự tiếp đoàn lãnh đạo Thư viện quốc gia cùng với đại diện Thư viện quốc gia Hoàng gia Thụy Điển, đoàn Bảo tàng dân tộc học Việt Nam.
Trò chuyện với chúng tôi, ông Trần Quang Tới, Phó Chủ tịch UBND xã Văn Bình hồ hởi nói: “Nhờ có thư viện, người dân trong và ngoài xã đã được mở mang thêm kiến thức, đặc biệt là lớp trẻ. Các cụ đã thể hiện “tuổi cao, chí càng cao”. Mô hình này đang được chúng tôi nhân rộng trong toàn xã”.
Sự ra đời và hoạt động hiệu quả của thư viện thôn Bình Vọng là một trong những trường hợp điển hình của công tác xã hội hóa các hoạt động văn hóa nói chung, hoạt động thư viện nói riêng, đang được nhân rộng, góp phần thực hiện thành công phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư.
Đỗ Quang Tuấn Hoàng