Bước đi quan trọng
Báo Tin tức của CH Czech (novinky.cz) mới đây đăng bài viết của nhà báo Alex Svemberg, chuyên gia bình luận các vấn đề an ninh quốc tế, đề cập diễn biến đáng chú ý thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế, nhất là tại châu Âu, liên quan tới việc Anh, Pháp, Đức mới đây gửi công hàm chung tới LHQ bác bỏ tuyên bố đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc đối với Biển Đông, trong đó nhấn mạnh quan điểm của các nước châu Âu là giải quyết các vấn đề trên Biển Đông bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS).
Bài viết dẫn lời bình luận của chuyên gia luật pháp quốc tế Jonathan Odom cho rằng đó là bước đi rất quan trọng và tích cực; tuyên bố đòi hỏi chủ quyền lịch sử của Trung Quốc đối với hầu hết Biển Đông là vi phạm UNCLOS. Anh, Pháp, Đức đều là thành viên của UNCLOS và đã ra một tuyên bố chung bày tỏ quan ngại về diễn biến căng thẳng khu vực vào năm 2019. Việc lần đầu tiên 3 nước gửi một công hàm chi tiết dài 2 trang tới LHQ về chủ đề liên quan tới tình hình trên Biển Đông cho thấy có sự điều chỉnh quan trọng về lập trường đối với vấn đề này.
Việc các nước gửi công hàm tới LHQ đã nhận được sự hoan nghênh của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo. Đáng chú ý, mức độ quan tâm của 3 cường quốc châu Âu đối với khu vực không chỉ dừng lại ở ngôn từ mà còn bằng hành động cụ thể. Trong năm 2020, Pháp đã triển khai hoạt động đảm bảo tự do hàng hải FONOP ở khu vực, trong khi Anh cam kết sẽ triển khai một tàu khu trục HMS Queen Elizabeth tới Biển Đông vào năm 2021. Đức cũng đang tính toán cách thức triển khai hoạt động trong khu vực.
ASEAN đẩy nhanh đàm phán COC
Tại Diễn đàn Khu vực ASEAN diễn ra mới đây, các ngoại trưởng của 10 nước thành viên ASEAN một lần nữa kêu gọi đàm phán nhanh Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC). Theo các nhà phân tích, vẫn còn rất nhiều trở ngại sẽ phải vượt qua trước khi COC ra đời. Hơn thế nữa, theo The Diplomat, Biển Đông nói riêng và thế giới nói chung hiện đang trong vòng vây của cuộc cạnh tranh gay gắt giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong những tuần gần đây, các cuộc tập trận và triển khai hàng không mẫu hạm của cả hai cường quốc đã khiến giới quan sát khu vực lo ngại về một cuộc xung đột quân sự tiềm tàng.
Căng thẳng Mỹ - Trung ngày càng gia tăng đã đặt các nước ASEAN vào tình thế khó khăn. Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long đã nói gần đây, khu vực này đang ở “giao điểm giữa các lợi ích của các cường quốc khác nhau và phải tránh bị kẹt ở giữa hoặc bị buộc vào những lựa chọn khó lường”. Bất chấp lập trường khó khăn của khu vực, một số nước ASEAN đã tận dụng cơ hội để khẳng định các quyền hợp pháp của mình ở Biển Đông. Vào cuối năm 2019, Malaysia đã chính thức đệ trình lên Ủy ban LHQ về giới hạn của thềm lục địa. Thông tin chi tiết về các giới hạn của thềm lục địa, ngoài Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý. Một số nước ASEAN từ đầu năm đến nay đã gửi công hàm tới LHQ nêu rõ lập trường pháp lý của họ ở Biển Đông. Đầu tiên là Philippines, tiếp theo là Việt Nam, Indonesia, Malaysia. Điểm chung trong các tuyên bố này là viện dẫn luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS, chống lại các tuyên bố chủ quyền ngày càng mở rộng của Trung Quốc đối với Biển Đông. Ở các mức độ khác nhau, mỗi bên cũng viện dẫn phán quyết pháp lý do Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) đưa ra vào tháng 7 năm 2016, rằng yêu sách “đường chín đoạn” của Trung Quốc không có giá trị theo UNCLOS.
Cho đến nay, Trung Quốc đã không trả đũa những thách thức pháp lý này. Trên thực tế, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã tích cực tiến tới làm dịu quan hệ với các nước ASEAN bị ảnh hưởng. Cụ thể, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã nhiều lần hứa sẽ nối lại đàm phán với các nước Đông Nam Á về COC.
