Nói đến trang sức đàn ông có vẻ như sẽ ngay lập tức nhận được vô khối lườm nguýt kém thân thiện của đàn ông Việt. Nhưng tình thực nó là chuyện còn đáng nói hơn trang sức đàn bà. Đơn giản vì trang sức đàn ông luôn nhiều hơn cả về số lượng lẫn chủng loại. Nghĩa là đàn bà có món gì thì đàn ông còn hơn thế. Và về lịch sử thì có lẽ đàn ông còn dùng đồ trang sức trước cả đàn bà. Hoặc ít nhất thì cũng là những người đầu tiên chế tạo ra đồ trang sức.
Các hình vẽ trên trống đồng Đông Sơn có tuổi đời hơn 2.000 năm ta đã thấy xuất hiện hình ảnh tráng sĩ đội mũ lông chim trong các vũ điệu, hội hè, săn bắn. Ngoài ý nghĩa phân chia đẳng cấp trong bộ tộc, những áo quần mũ mão và vũ khí ấy còn là những vật trang sức được chế tạo tinh xảo.
Gần chúng ta hơn là triều đại phong kiến cuối cùng nhà Nguyễn còn để lại khá nhiều ảnh chụp đáng tin cậy về những phụ tùng trang sức của đàn ông từ vua quan cho đến thường dân. Những miếng ngọc đeo bên ngoài áo long bào của vua chúa. Những mũ miện chạm vàng đính ngọc của quan lại. Những gậy như ý bằng ngọc pháp lam, hộp ấn bằng ngà chạm vàng. Những phú ông và quan lại cấp thấp cũng có muôn vàn đồ trang sức luôn kèm theo bên mình. Chiếc điếu ống chạm bạc cần trúc cong vút, dọc tẩu hút thuốc phiện bằng ngà voi, trâm cài tóc nạm bạc. Bình dân hơn là tầng lớp thị dân học đòi trưởng giả. Khăn xếp áo the guốc mộc thôi cũng cố sắm lấy chiếc ô lục soạn cầm tay. Vài người sính đồ tây còn tậu thêm chiếc ba toong lóc cóc chống từ khi mới ngoài hai mươi tuổi. Ô và ba toong hẳn là đồ trang sức thời thượng lúc bấy giờ. Nay không bao giờ còn nhìn thấy một cụ non nào chống ba toong ra đường nữa.
Những năm chiến tranh bao cấp dù túng thiếu nhưng thanh niên Hà Nội vẫn tự trang bị cho mình những món đồ trang sức đơn sơ mà đắc dụng. Đi ngoài đường thấy vài anh chàng chải đầu va dơ lin bóng mượt thể nào trong túi quần sau cũng phải có chiếc lược nhôm mỏng dính. Túi áo sơ mi sẽ cài một chiếc bút máy kim tinh nắp vàng. Ngón tay giữa là chiếc nhẫn bằng nhôm cắt ra từ xác máy bay Mỹ. Sang trọng hơn là chiếc đồng hồ Poljot dây lụa đen đeo trên cổ tay áo xắn cao. Bật lửa cối của Tàu cùng với bao thuốc lá Thăng Long mấp mé trên túi áo ngực. Nhiều khi vỏ là Thăng Long bao bạc nhưng ruột chỉ là điếu thuốc Trường Sơn khét lẹt. Phải có chiếc kính râm gọng mạ vàng mắt đổi màu. Sang nữa thì đeo bên sườn chiếc đài bán dẫn Mẫu Đơn của Tàu hay Tsaika của Nga. Nhất hạng thì có bộ khuy măng sét sơ mi bằng vàng tây kèm theo chiếc kẹp cravat cũng vàng. Hạng này con nhà giàu có thường đeo đồng hồ Omega và cưỡi chiếc xe máy Vespa trị giá bằng cả một tòa nhà.
Giờ thì đàn ông Việt có cơ man nào là đồ trang sức. Cũng khuyên tai, dây chuyền, nhẫn, lắc đeo tay như đàn bà. Doanh nhân đeo đồng hồ Thụy Sĩ, những nhãn hiệu hàng đầu thế giới. Nhẫn đính kim cương, đá quý kích thước lớn khác thường. Thắt lưng LV bằng vàng tây sáng chói. Bút máy và kính hiệu Cartier. Bật lửa Dupont vàng sọc đứng. Điện thoại Vertu, Mobiado vỏ gỗ nạm kim cương.
Đám anh chị giang hồ có dây chuyền vàng ta trĩu cổ. Dây chuyền bạc treo chiếc vuốt gấu rất hầm hố. Lắc vàng to như xích chó đeo không chỉ một chiếc. Nhẫn gắn đá ruby màu máu bồ câu đỏ chót. Kính râm hiệu Rayban đen kịt gọng vàng. Giày lính cổ cao đến lưng ống chân buộc rất tốn dây. Khuyên tai vàng bạc gắn đá quý đeo vài chiếc một bên.
Nam nghệ sĩ đứng tuổi đang có phong trào hút tẩu và xì gà. Cũng sắm sửa đồ nghề bày biện ra bàn trong các cuộc tụ bạ. Túi đựng thuốc, que nhồi, bật lửa chuyên dụng, kéo cắt đầu thuốc. Vài bác cầu kỳ đi đâu cũng mang trong túi chiếc gạt tàn xì gà bằng kim loại nặng trịch chỉ đặt được một điếu. Thực ra cũng chỉ là đồ trang sức mà thôi. Hút được mấy thứ này đòi hỏi một thể lực sung mãn. Là thứ mà các bác ấy luôn thiếu.
Đám thanh niên trẻ trung lủng củng trên người rất nhiều trang sức rất khó gọi tên. Dây chuyền mặt sắt chế tác thô vụng đeo cùng với vài sợi dây da treo những thứ lạ mắt gợi tò mò. Chiếc vỏ sò, cái khuy áo, chiếc vòng tay, mẩu bút chì, lưỡi dao lam, mảnh gốm màu có ký tên người yêu. Có bạn còn mạnh dạn đeo cả lên ngực chiếc vành bao cao su. Khuyên tai nhiều hình chạm khắc kim loại. Cổ tay trĩu nặng những vòng tràng hạt đá, xích bạc quấn mấy vòng, dây tết sợi màu hai ba chiếc. Đồng hồ fake lộ máy nhìn mãi chẳng thấy kim đâu. Nhẫn nhựa đeo nhiều ngón. Ngón cái đeo nhẫn ngọc xanh như vua Càn Long. Vài bạn chọn cho mình đồ trang sức là những hình xăm vằn vện ngũ sắc. Trông thì cộm cán đấy nhưng vài đứa đua xe bị công an bắt vào đồn ngồi khóc tập thể như giờ cơm ở vườn trẻ.
Dân số nước mình đã tăng lên gấp năm lần trong vòng một thế kỷ qua. Con người chìm khuất trong đông đảo gần trăm triệu. Đồ trang sức đàn ông hình như góp phần để ta nhận diện một ai đó.
ĐỖ PHẤN (Tháng 3-2015)
