Thư gia Vạn Ninh Đường hiện có gần 600 cuốn sách Hán văn, sách Nôm... thuộc nhiều loại: Văn, sử, khoa học (Y học, Số...). Trong số đó có cuốn sách in từ thế kỷ 17 là Lã Đường Di Cảo và cuốn sách Kim Vân Kiều quảng tập truyện, in vào đời vua Thành Thái. Chủ nhân của tủ sách gia đình này là nhà giáo Lê Mai Bửu, thôn Đồng Lạc, xã Hoằng Trạch, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Đây được xem là tài sản văn hóa, lịch sử của xứ Thanh. Tuy nhiên, do thời gian nên Thư gia Vạn Ninh Đường đang bị xuống cấp nghiêm trọng.
- Tủ sách gia đình quý giá
Đến với Thư gia Vạn Ninh Đường của nhà giáo Lê Mai Bửu, người xem choáng ngợp bởi “kho báu” tới nay hầu như vẫn còn nguyên vẹn giá trị. Gần 600 cuốn sách Hán văn, sách Nôm... thuộc nhiều chủng loại: Văn, sử, khoa học (Y học, Lý, Số...). Trong Thư gia Vạn Ninh Đường, sách Trung Quốc in chiếm khoảng 60%, còn lại là sách Việt Nam được in khắc và viết bằng tay.
Cuốn sách cổ Kim Vân Kiều quảng tập truyện là một trong mười văn bản Truyện Kiều đã được công bố và có giá trị nhất từ trước đến nay. Hiện cuốn sách đã được các nhà nghiên cứu Truyện Kiều chụp ảnh và dịch ra tiếng Việt.
Trong Thư gia Vạn Ninh Đường còn có hàng trăm loại sách quý về lịch sử phong tục địa phương như: Địa chí Lôi Dương, cuốn sách nói về quê hương của nhà vua Lê Lợi xưa; hay cuốn Hoằng Hóa địa đồ nói về lịch sử địa lý, văn hóa... của quê hương Hoằng Hóa. Ngoài ra, còn có Tam quốc diễn ca (chữ Nôm) in năm Nhâm Tuất, triều Khải Định, một số văn thơ của Phạm Lập Trai, Phạm Nghị Trai... Một nửa tủ sách quý là sách y học cổ truyền phương Đông.
Sau khi Thư gia Vạn Ninh Đường được cán bộ Phòng Văn hóa - Du lịch -Thể thao huyện Hoằng Hóa phát hiện, nhiều nhà chuyên môn ở các viện nghiên cứu của trung ương và Thanh Hóa đã tới xem xét khảo cứu và đều có đánh giá chung: Đây là tủ sách Hán Nôm phong phú về chủng loại, có giá trị nghiên cứu tìm hiểu văn hóa lịch sử của dân tộc Việt Nam nói chung và lịch sử phong tục địa phương Thanh Hóa nói riêng.
Thư viện Khoa học tổng hợp Thanh Hóa đã sớm nhận ra giá trị nhiều mặt của Thư gia Vạn Ninh Đường. Một phần rất nhỏ của tủ sách đã được trưng bày giới thiệu tại Triển lãm thư tịch cổ Thanh Hóa. Thư viện Thanh Hóa đã xem Thư gia Vạn Ninh Đường là tủ sách cổ lớn nhất ở Thanh Hóa từ trước đến nay, cần được bảo vệ và là một địa chỉ văn hóa để giới thiệu với tất cả những ai quan tâm đến văn hóa dân tộc.
Vừa qua, Thư gia Vạn Ninh Đường được các nhà nghiên cứu và nhiều người sưu tầm sách cổ đã tìm đến Thư gia Vạn Ninh Đường ngỏ ý mua với giá cao, nhưng ông Bửu đều từ chối.
- Gian nan bảo quản
Người gìn giữ và là chủ nhân hiện thời của Thư gia Vạn Ninh Đường, nhà giáo Lê Mai Bửu kể lại: “Cha tôi tên là Lê Mai Quảng, một môn sinh của Nho học với chí nguyện lớn lo dùi mài kinh sử, để mai này đỗ đạt thành danh phò vua giúp nước. Bao nhiêu gia sản cơ nghiệp ông đã dồn vào mua sách. Trước khi mất, cha tôi có gọi tôi lại và dặn phải giữ gìn số sách trên”.
Lời dặn ấy nhà giáo Lê Mai Bửu ghi nhớ trong tâm, bao kỷ vật của cha được ông giữ gìn như mạng sống của chính mình.
Để bảo vệ sách không bị ướt, ẩm mốc... ông Bửu đã lấy lá chuối khô rửa sạch, phơi khô, sau đó cẩn thận bọc một cuốn sách là một tàu lá chuối mới bỏ vào rương gỗ, treo lên nóc nhà. Ngày chiến tranh, ông Bửu quyết không để sách của cha bị bom kẻ thù nghiền nát, ông đã động viên mọi thành viên trong gia đình đào hầm, rồi vãi vôi bột xuống đáy hầm để chống ẩm mốc cho sách.
Những năm chiến tranh biên giới phía Bắc, nhiều nhà trong huyện Hoằng Hóa có sách chữ Hán đều mang ra đốt, nhiều người khuyên ông nên đốt sách kẻo mang họa vào thân, nhưng ông quyết tâm không đốt, vẫn vững tin giữ lấy sách đến cùng.
Thỉnh thoảng trời nắng to ông thường mang sách ra phơi, nhưng mãi sau này ông mới nhận ra rằng việc đem sách ra phơi nắng đã làm cho các cuốn sách trong Thư gia Vạn Ninh Đường của ông chóng hỏng hơn. Sau này ông mới biết, giấy sáp không được phơi nắng nhiều, nếu phơi nắng giấy sẽ giòn và nhanh mục hơn. Cũng từ đó khi mang phơi bao giờ ông cũng chọn ngày trời râm và khi phơi ông đều che đậy rất cẩn thận.
Trước đây, có năm huyện Hoằng Hóa bị ngập trong biển nước, các con thì nhỏ, vợ ông phải chạy lụt lên bờ đê sông Mã rất cần ông giúp đỡ, nhưng không hiểu vì sao khi đó ông chỉ lo tủ sách bị ướt, rồi ông nghĩ hết phương án này tới phương án khác chỉ mong bảo vệ được sách. Lo treo sách xong, cũng là lúc mọi đồ đạc trong gia đình bị ướt nhũng. Lần đó, vợ và các con ông phải đi ăn nhờ người quen trong họ vì lúa, gạo đều bị nước lũ nhấn chìm.
- Cần lắm các mạnh thường quân...
Hiện ông Bửu đang dồn tiền để cho người con trai Lê Mai Bính (là giáo viên trường cấp 2 xã Hoằng Châu), đi học chữ Hán Nôm để sau này về dịch và nghiên cứu tủ sách. Ông cũng cho biết, nhất định cháu trai Lê Mai Việt Anh, gia đình sẽ hướng cho đi học chữ Hán Nôm.
Ông Bửu tâm sự với tôi: “Đợi đến thế hệ con cháu học xong chữ Hán Nôm về nghiên cứu thì sợ sách không bảo quản được, bởi tất cả các cuốn sách đang bị xuống cấp nghiêm trọng! Không chỉ có vậy, gần 300 cuốn sách Y học cổ truyền phương Đông để nằm trong tủ mà không được nghiên cứu thì tiếc quá!”.
Hiện tại, số sách vẫn được ông Bửu cất giữ cẩn thận, nhưng việc bảo quản bằng phương pháp thủ công nên hàng trăm cuốn sách đang bị xuống cấp nghiêm trọng. Thư gia Vạn Ninh Đường có giá trị về nhiều mặt và để nhiều người đời sau biết tới và sử dụng tốt thì tủ sách này đang rất cần nhiều mạnh thường quân, các nhà khoa học ra tay giúp đỡ nhà giáo bảo tồn số sách quý giá trên.
Doãn Xuân
