10 sự kiện khoa học và công nghệ nổi bật năm 2011

(SGGPO).- Chiều nay, 23-12, tại Hà Nội, Câu lạc bộ nhà báo Khoa học và công nghệ Việt Nam (thuộc Hội Nhà báo Việt Nam) đã công bố 10 sự kiện khoa học và công nghệ (KH-CN) nổi bật năm 2011.

Phần lớn các sự kiện được bình chọn là kết quả của việc triển khai Quyết định số 171 (ngày 28-9-2004) của Thủ tướng Chính phủ thực hiện Đề án đổi mới cơ chế quản lý hoạt động KH-CN. Dưới đây là 10 sự kiện KH-CN nổi bật trong các lĩnh vực: Khoa học xã hội và nhân văn; Cơ chế chính sách; Tôn vinh nhà khoa học; Hội nhập quốc tế về KH-CN; và Ứng dụng công nghệ.

1. Ngày 10 -10, tại Hà Nội diễn ra buổi nghiệm thu cấp Nhà nước Đề án “Quá trình hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ”. Đề án do GS Phan Huy Lê làm Chủ nhiệm, Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam là cơ quan chủ trì. Hội đồng nghiệm thu gồm 9 thành viên do GS.TS Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương làm Chủ tịch. Hội đồng đã bỏ phiếu đánh giá xuất sắc kết quả của đề án.

Đề án khoa học xã hội cấp Nhà nước “Quá trình hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ” (bao gồm 11 đề tài) được triển khai từ cuối năm 2007, nghiên cứu về điều kiện tự nhiên, quá trình lịch sử và các đặc trưng kinh tế, xã hội, văn hoá vùng đất Nam Bộ của Việt Nam từ cội nguồn đến ngày nay.

2. Ngày 5-8, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định thành lập Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia. Với vốn điều lệ 1.000 tỷ đồng được cấp từ ngân sách Nhà nước về hoạt động KH-CN, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia là tổ chức tài chính Nhà nước, hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, có chức năng cho vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất vay, bảo lãnh để vay vốn, hỗ trợ vốn cho các tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp thực hiện nghiên cứu, chuyển giao, đổi mới và hoàn thiện công nghệ. Quỹ được sử dụng đến 50% vốn ngân sách Nhà nước cấp để thực hiện  hỗ trợ lãi suất vay, cho vay ưu đãi, bảo lãnh để vay vốn. Sau khi hoàn thành việc xây dựng quy chế hoạt động, quỹ sẽ tập trung hỗ trợ dưới nhiều hình thức cho hơn 3.000 doanh nghiệp KH-CN.

3. Ngày 24-11, Bộ trưởng KH-CN Nguyễn Quân đã công bố Dự án thiết kế và chế tạo chíp, thẻ và đầu đọc được đầu tư 145,7 tỉ đồng. Trong đó, vốn từ ngân sách 124,8 tỉ đồng, phần còn lại là đóng góp của Tổng công ty Công nghiệp Sài Gòn. Đây là số vốn lớn nhất từ trước đến nay dành cho một dự án KH-CN.

Dự án nói trên thiết kế và sản xuất chip xử lý 32 bit theo công nghệ RFID (Radio Frequency Identification – nhận dạng bằng sóng radio) và UHF thành sản phẩm hàng hoá để ứng dụng trong các lĩnh vực có liên quan đến thông tin cá nhân như chứng minh nhân dân điện tử, thẻ ra vào; kiểm soát chất lượng hàng hoá... Chủ dự án là Trường ĐH Quốc gia TPHCM, thời gian thực hiện bốn năm.

4. GS Hoàng Tụy được tặng giải thưởng toán học “Constantin Caratheodory Prize”. Giải thưởng này được đặt theo tên nhà toán học lừng danh người Hy Lạp (1873-1950) để vinh danh những cống hiến xuất sắc đã được thử thách qua thời gian. Các tiêu chí của giải thưởng bao gồm tính xuất sắc, độc đáo, ý nghĩa, chiều sâu và ảnh hưởng của cống hiến khoa học.

Đại hội thế giới về tối ưu hóa toàn cầu lần thứ 2 được tổ chức ở Hy Lạp từ ngày 3 đến 7-7-2011, đã quyết định trao tặng giải thưởng đầu tiên cho giáo sư Hoàng Tụy, người có đóng góp tiên phong cho Tối ưu hóa toàn cục.

GS Hoàng Tụy sinh năm 1927, là tiến sĩ toán học, nghiên cứu hàm thực, lý thuyết tối ưu, giải tích lồi, toán kinh tế. Ông từng là Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam, giáo sư thỉnh giảng của nhiều đại học trên thế giới. Ông được coi là nhà toán học  mở đường cho một chuyên ngành toán học mới, là “cha đẻ” của Tối ưu toàn cục.

5. Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt được khởi động trở lại bởi chính các nhà khoa học Việt Nam. Trong gần 50 năm qua, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt đã thực hiện ba lần khởi động lò có tầm quan trọng đặc biệt. Lần đầu tiên vào năm 1963 và lần thứ hai vào đầu năm 1984. Lần khởi động Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt ngày 30-10-2011 vừa qua được xem là lần quan trọng thứ ba trong lịch sử. Từ thời điểm này, hoạt động của Lò phản ứng được duy trì bằng toàn bộ các bó nhiên liệu độ giàu thấp chứa hàm lượng U-235 dưới 20%. Sự kiện này đánh dấu một trong những điểm mốc quan trọng trên con đường phát triển của ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam.

6. Từ ngày 21 đến 26-11, Việt Nam đã tổ chức và chủ trì thành công Hội nghị Bộ trưởng KH-CN ASEAN lần thứ 14 (AMMST-14) và Hội nghị Ủy ban KH-CN ASEAN lần thứ 62 (COST-62) tại TPHCM. Hội nghị AMMST-14 và COST-62 thảo luận các vấn đề nhằm tăng cường hơn nữa hợp tác về khoa học và công nghệ trong khu vực ASEAN, hướng tới xây dựng cộng đồng ASEAN vào năm 2015 dựa trên ba trụ cột: cộng đồng chính trị - an ninh (APSC), cộng đồng kinh tế (AEC) và cộng đồng văn hóa xã hội (ACSC). Đây là lần đầu tiên Việt Nam đăng cai tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng KH-CN ASEAN, là cơ hội để tiếp tục khẳng định vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế sau khi đã thể hiện thành công vai trò Chủ tịch ASEAN vào năm 2010.

7. Ngày 10- 9, tại Khu cảng Dầu khí Vũng Tàu, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam đã tổ chức lễ hạ thủy giàn khoan tự nâng 90m nước, sau 26 tháng thi công. Công trình này được Quỹ Phát triển KH-CN quốc gia ký kết hợp đồng cấp kinh phí thực hiện các đề tài thuộc dự án và giao cho Công ty Chế tạo giàn khoan Dầu khí (PV Shipyard). Giàn khoan tự nâng 90m nước với trọng lượng 12.000 tấn, chân dài 145m, chiều sâu khoan đến 6,1 km. Giàn khoan chịu sức gió tương đương bão cấp 12, hoạt động tốt trong thời tiết khắc nghiệt. Công trình đã được cơ quan Đăng kiểm Hàng hải Hoa Kỳ cấp giấy chứng nhận theo tiêu chuẩn quốc tế. Đây là công trình cơ khí trọng điểm quốc gia lần  đầu tiên được thiết kế chi tiết và lắp dựng tại Việt Nam. Nước ta trở thành 1 trong 3 nước châu Á và 1 trong 10 nước trên thế giới thiết kế chi tiết và lắp dựng giàn khoan tự nâng đạt tiêu chuẩn quốc tế.

8. Các nhà khoa học Trung tâm Ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong công nghiệp (thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam) đã thiết kế chế tạo thành công máy soi cắt lớp điện toán trong công nghiệp. Đây là loại máy do các nhà khoa học trong nước viết phần mềm và chế tạo bằng 100% các thiết bị của Việt Nam. Nguyên lý hoạt động của máy là dùng tia gamma chụp vào lõi các vật thể để xác định cấu tạo bên trong, nhằm cho ra hình ảnh kín của các hiện vật để tìm ra khuyết tật... mà không cần phải mở những thiết bị máy móc hoặc mổ xẻ các hiệnvật ra. Mỗi chiếc máy trị giá hơn 8.300 USD. Cơ quan Nguyên tử quốc tế (IAEA) đã quyết định đặt mua sáu máy nói trên và chuyển tới sáu nước Thái Lan, Philippines, Pakistan, Miyanmar, Indonesia, Sri Lanka; đồng thời giao cho trung tâm mở lớp chuyển giao công nghệ cho cán bộ kỹ thuật của sáu nước tiếp nhận máy.

9. Tập đoàn Viễn thông quân đội Viettel đưa vào vận hành dây chuyền sản xuất thiết bị điện tử viễn thông hiện đại nhất  Đông Nam Á có tổng giá trị đầu tư  hơn  200 tỷ đồng. Dây chuyền có công xuất thiết kế đạt tới 5 triệu USB 3G/năm; hoặc 3 triệu máy điện thoại di động/năm; hoặc 900 nghìn máy tính/năm. Chất lượng sản phẩm đáp ứng những tiêu chuẩn quốc tế cao nhất. Dây chuyền này hoàn toàn do người Việt Nam tự xây dựng cấu hình, lựa chọn, lắp đặt, vận hành các thiết bị hiện đại nhờ tiết kiệm kính phí đầu tư.

10. Trong tháng 10-2011, các bác sĩ Khoa Ngoại Bụng (B2) ở Quân y viện 103 (Hà Nội) đã phẫu thuật nội soi thành công cắt khối tá - tụy. Đây là loại phẫu thuật khó nhất, phức tạp nhất, là kỹ thuật đỉnh cao trong các phẫu thuật ở ổ bụng. Trong quá trình phẫu thuật chỉ cần sơ suất nhỏ có thể gây tổn thương các nội tạng khác, làm rách, đứt các mạch máu lớn dẫn tới chảy máu ngập tràn ổ bụng, phải chuyển mở bụng khẩn cấp hoặc đe dọa tử vong ngay trên bàn mổ...

Thành công của ca phẫu thuật đã mở ra một hướng nghiên cứu mới rất khả quan, không chỉ để chứng minh cho tính hiệu quả và an toàn của phẫu thuật nội soi ổ bụng mà còn mở ra khả năng ứng dụng rộng rãi của phương pháp nói trên, kể cả đối với những trường hợp bệnh lý phức tạp.

 TRẦN BÌNH