Tạp văn
Trên tất cả những thành phố lớn nhỏ trong nước, tiệm làm đầu của chị em bao giờ cũng chiếm một tỷ lệ áp đảo so với hiệu cắt tóc đàn ông. Tưởng rằng chỉ có đàn bà quan tâm đến đầu tóc của mình mà không phải. Đàn bà Việt mới chỉ được quan tâm đến đầu tóc trong khoảng chưa đầy một thế kỷ. Trước đó, tóc đàn bà hoàn toàn để mọc tự nhiên suốt từ thời nguyên thủy. Nghĩa là chẳng có một quy định nào cả.
Đàn ông không thế. Thời phong kiến có quy định lễ nghi cho mớ tóc đàn ông kinh bang tế thế. “Búi tó củ hành, đàn anh thiên hạ”. Những đàn ông có mái tóc khác với “búi tó củ hành” được xem là tầm thường kém cỏi. Thậm chí man di mọi rợ. Triều Thanh bên Tàu quy định đàn ông cạo nhẵn phần trước mái đến nửa đầu, phần còn lại để dài lê thê tết thành đuôi sam. Vua Quang Trung truyền hịch đánh quân Thanh rằng “Đánh cho để dài tóc…” là nói đến cái phần bị cạo nhẵn trước trán của người Tàu thời ấy chẳng giống ai.
Đầu thế kỷ trước, cụ Phan Châu Trinh khởi xướng phong trào Duy Tân. Nội dung “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh” được thể hiện ra hình thức bên ngoài bằng việc cắt tóc ngắn, để răng trắng. Công cuộc Duy Tân muôn vàn khó khăn ngay cả từ việc nhỏ nhất như cắt tóc.
Mùa đông năm 1906 Phan Châu Trinh từ Nhật về nước gặp đám trí thức nho giáo miền Trung. Phan Khôi kể lại “Nếu lấy bề ngoài mà đoán một người khai thông hay hủ lậu thì trong đám chúng ta ngồi đây duy có ba anh (tức Nguyễn Bá Trác, Mai Dị và Phan Khôi)… là hủ lậu hơn ai hết, vì ba anh còn có đùm tóc như đàn bà (….). Nào! Thử “cúp” đi có được không? Đừng nói là việc nhỏ; việc này mà các anh không làm được, tôi đố các anh còn làm được việc gì!”. Vậy là bắt đầu kỷ nguyên của mái tóc đàn ông Việt như ngày nay.
Dĩ nhiên, mái tóc đàn ông Việt như bây giờ có mặt ở phương Tây từ nảo nao xa lắc rồi. Xem những tranh tượng từ thời Phục Hưng thế kỷ XV dễ dàng bắt gặp những mái tóc đàn ông như vậy.
Đàn ông Hà Nội những năm Pháp thuộc và sau hòa bình có nhiều mốt tóc đỏm dáng học theo các nam tài tử điện ảnh Âu Mỹ như J.P.Belmondo, Alain Delon, Clark Gable. Nôm na gọi là đầu đít vịt. Chải mái hắt đuôi ra phía sau và vuốt vaseline bóng nhẫy. Tóc kiểu này thường được người ta ngấm ngầm khen đểu “Ruồi đậu chưa kịp chống gậy đã trượt chân ngã lăn”.
Thời bao cấp, phong trào vận động nếp sống văn minh ra đời khi thanh niên Hà Nội bắt đầu có mốt để tóc dài. Gọi là dài cũng chỉ trùm tai lợp gáy chứ không đến mức búi tó như xưa. Gọi là vận động nhưng về sau có kèm theo cả hành động. Đội thanh niên cờ đỏ đứng ở đầu đường bắt các thanh niên để tóc dài mang vào trụ sở sửa lại cho ngắn theo quy định. Các nam nhân vật phản diện trong phim ảnh thời ấy thường được hóa trang cho bộ tóc dài bù xù bẩn thỉu. Thanh niên chơi bời lắm đi ngoài phố cũng chỉ dám cạo mai nhọn gáy bằng là cùng.
Tóc đàn ông Việt bây giờ tuy không còn quy định khắt khe như hồi bao cấp nữa nhưng vẫn có những quy ước ngầm. Không hẳn là quy ước mà chỉ như một phân loại tương đối cho các hạng đàn ông trên đời. Để tóc thật dài buộc túm sau gáy dĩ nhiên chỉ có các văn nghệ sĩ. Cạo đầu đinh vuông vắn móng lừa là đám anh chị đòi nợ thuê hay cò bến xe. Tóc rẽ ngôi húi thấp mai vuông gáy bằng là công chức ngay ngắn giờ giấc văn phòng. Cạo trọc mà không phải sư là những tay chơi về chiều ít tóc.
Cạo trắng dưới dựng trên nhuộm xanh đỏ tím vàng là nam ca sĩ nhạc sến sắp thành danh. Đôi khi đám cướp giật điện thoại ngoài đường cũng học theo mốt này mà không có liên quan gì đến âm nhạc cả. Tóc quan chức thường quy về một kiểu rẽ ngôi vuốt keo bọt bóng lừ. Quanh năm chẳng bao giờ thấy một sợi nào chồi lên khỏi nếp. Thậm chí có anh vừa ở tù ra thì việc đầu tiên vẫn là đến ngay tiệm cắt tóc quen thuộc của mình hồi còn tại chức.
Thế nhưng vẫn có những mái tóc đàn ông vượt qua cả những tưởng tượng thông thường. Vài năm trước còn thấy một ông thợ cắt tóc ở đầu phố Quang Trung để mái tóc nhuộm vàng dựng đứng như chim đầu rìu. Lại có những thanh niên nghịch ngợm thuê thợ tỉa tóc sau gáy mình thành chân dung bạn gái. Vài fan cuồng cắt tóc theo kiểu các ca sĩ K-Pop Hàn Quốc và trên sân vận động cũng có những cổ động viên nhuộm tóc theo màu áo đội bóng mến yêu.
Tóc đàn bà hầu như chỉ sửa sang để làm đẹp và phù hợp với gương mặt mà thôi. Nhìn tóc đàn ông thấy đủ muôn hình vạn trạng. Quan cách trịnh trọng, nề nếp ngay ngắn, phóng túng nghệ sĩ, đua đòi, phó mặc, lo lắng, hân hoan, đe nẹt, sang trọng, cỏ rả, thông minh và tăm tối. Tất nhiên trong số ấy cũng có những ông để mái tóc của mình chỉ vì đàn bà yêu cầu như vậy.
5-2014
ĐỖ PHẤN
