Thời gian gần đây, sạt lở tại ĐBSCL ngày càng trở nên nghiêm trọng. Việc tìm giải pháp, cơ chế nhằm phòng chống sạt lở ven sông, biển tại vùng ĐBSCL rất cấp bách, là vấn đề đang đặt ra cho các địa phương, các bộ, ngành trung ương, các nhà khoa học và cả người dân.

Một vụ sạt lở xảy ra tại quận Cái Răng, Cần Thơ vào ngày 19-6. Ảnh: HẠNH NGUYỄN

Mất hàng trăm hécta đất mỗi năm

Trong những năm gần đây, do ảnh hưởng của con người, thời tiết, biến đổi khí hậu, vùng ĐBSCL bị sạt lở nhanh chóng, đặc biệt là khu vực sông Tiền, sông Hậu và bãi biển các tỉnh Trà Vinh, Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang… Nhiều khu rừng ngập mặn tại đây bị hẹp dần, một số nơi đã không còn rừng.

Theo Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam, bờ biển khu vực ĐBSCL trải dài qua 7 tỉnh hiện nay đang có diễn biến rất phức tạp về sạt lở. Hàng năm, khu vực huyện Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh thường xuyên bị biển xâm thực. Tính từ năm 2007 đến nay, khu vực này diễn ra hiện tượng xói lở cao do hiện tượng hội tụ năng lượng sóng biển, có vị trí lên đến 50m nhưng diện tích bãi bồi ngày càng thu hẹp dần.

Đáng chú ý là gần đây, dọc các bãi biển ĐBSCL đang ngày càng hoang phế khi mất từ 30-100m độ sâu/năm. Bị ảnh hưởng nặng nề nhất ở ĐBSCL phải kể đến Cà Mau, nơi bị mất hàng trăm hécta đất do ảnh hưởng của xói lở, xâm thực. Chỉ trong 30 năm trở lại đây, tại khu vực cửa sông Tràng Tràm đến xã Tân Ân (huyện Ngọc Hiển) mất khoảng 4.890ha đất với tốc độ xói lở hàng năm hơn 128ha.

Đồng thời hiện tượng sạt lở còn diễn ra khá phức tạp vào mùa khô tại các sông, kênh rạch lớn thuộc An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang… Điển hình như tại An Giang, toàn tỉnh hiện có 48 đoạn sông thuộc diện cảnh báo sạt lở, với tổng chiều dài lên đến hơn 156km, trong đó có 10 đoạn được cảnh báo rất nguy hiểm, 31 đoạn ở mức độ nguy hiểm. Trung bình mỗi năm xảy ra 5-10 vụ sạt lở, làm mất từ 15-20ha đất, gây thiệt hại khoảng 10 tỷ đồng/năm. Tại Cần Thơ, 5 năm gần đây, sạt lở đã lấy đi tính mạng của 4 người, làm 5 người bị thương, 37 căn nhà bị thiệt hại hoàn toàn với tổng thiệt hại trên 10 tỷ đồng. Mới đây, dù trong mùa khô, nhưng một vụ sạt lở nghiêm trọng đã “nuốt chửng” 100m đường bê tông (đường Võ Tánh, quận Cái Răng), gây bàng hoàng cho hàng trăm hộ dân xung quanh. Hiện tại, những khu vực cảnh báo còn lại tuy chưa xảy ra sạt lở mới, nhưng nguy cơ tiếp diễn vẫn đang ở mức “báo động đỏ”, tiềm ẩn hàng loạt mối đe dọa trong thời gian tới…

Thách thức và giải pháp

Theo nhiều chuyên gia, sạt lở ở vùng ĐBSCL luôn là vấn đề nóng và gây nhức nhối, đặc biệt mấy năm trở lại đây đã rơi vào tình trạng báo động. Hầu hết các địa phương trong khu vực đều ý thức được tác hại nghiêm trọng của việc sạt lở, nhưng do hạn chế về kinh phí, nhân lực và khoa học kỹ thuật, các giải pháp đưa ra vẫn là tình thế, chưa đa dạng và thiếu tính bền vững, chủ yếu di dời dân cư khỏi những nơi nguy hiểm.

Theo ông Tăng Quốc Chính, Cục phó Cục phòng chống thiên tai (Bộ NN-PTNT), nguyên nhân chủ yếu của sạt lở là do quy luật vận động tự nhiên; do khai thác cát sỏi lòng sông trái phép; do địa chất; chặt phá rừng và khai thác tài nguyên đầu nguồn; khai thác hoạt động dân sinh vùng ven biển; hoạt động giao thông thủy; tác động của biến đổi khí hậu và khai thác nước ngầm gây lún đất… Trong khi đó, ông Hoàng Văn Thắng, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT, cho rằng có rất nhiều yếu tố dẫn đến sạt lở bờ biển, bờ sông, nhưng trước hết do chịu tác động từ thượng nguồn bởi việc xây dựng các hồ chứa, đập thủy điện dẫn đến thay đổi dòng chảy, khả năng trữ nước của rừng giảm; do khai thác nước ngầm gây lún đất, tàu bè, sử dụng đất phát triển nông nghiệp; do tác động của biến đổi khí hậu…

Trước những diễn biến phức tạp của tình trạng trên, ông Christian Henckes - Giám đốc Chương trình Quản lý tổng hợp vùng ven biển (ICMP), yêu cầu các cơ quan liên quan cần nhanh chóng hành động, thực hiện đồng bộ các giải pháp: như trồng rừng chắn sóng vùng ven biển, xây đê chắn sóng, kè hộ bờ…, để hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng sạt lở xảy ra bởi đây là khu vực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bảo đảm an ninh lương thực và sinh kế của người dân. “ĐBSCL là vùng rất quan trọng trong cung cấp lương thực cho người dân nên cần phải dốc hết mọi nguồn lực để bảo vệ”, ông Christian Henckes khuyến cáo.

Đồng quan điểm trên, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Hoàng Văn Thắng cho rằng, việc ứng phó trước hết phải nhìn trên bình diện toàn vùng; hạn chế nguy cơ từ thượng nguồn gây ảnh hưởng đến hạ nguồn; thực hiện những giải pháp quản lý tổng hợp, bao gồm giải pháp công trình cứng và mềm. Mỗi khu vực đều chịu ảnh hưởng khác nhau nên cần phải nghiên cứu, lựa chọn giải pháp bảo vệ bãi biển thích hợp. Trong những giải pháp, cần chú ý sử dụng các loại vật liệu tại chỗ thân thiện với môi trường, vừa giảm giá thành đầu tư vào công trình, vừa góp phần bảo vệ môi trường sống, chống tác động của biến đổi khí hậu, đảm bảo sinh kế của người dân.

HẠNH NGUYỄN