Những thập niên gần đây, đất nước ta đã và đang đổi mới, phát triển sâu rộng trên mọi lĩnh vực. Đời sống người dân ngày một nâng cao. Các hoạt động văn học - nghệ thuật (VHNT) ngày càng phong phú, đa dạng. Số lượng tác phẩm VHNT hàng năm đều tăng.
Tuy nhiên, người đọc và người xem nước ta vẫn cảm thấy trên lĩnh vực VHNT có rất ít những tác phẩm có giá trị về hiện thực cuộc sống hôm nay trong xã hội ta. Vấn đề hiện thực đời sống hôm nay với VHNT đã được bàn luận nhiều. Mới đây, tại Đà Lạt, Hội đồng lý luận VHNT Trung ương tổ chức hội thảo “VHNT phản ánh hiện thực đất nước hôm nay” với mong muốn góp phần làm sáng tỏ hơn mối quan hệ giữa VHNT và cuộc sống hiện tại.
Thực tế cho thấy, VHNT là sản phẩm do con người tạo ra để phục vụ cho đời sống xã hội con người. Sản phẩm ấy không thể là thứ độc hại gây bệnh tật, chết chóc, suy thoái đời sống tinh thần con người. Sản phẩm ấy cũng không thể xa lạ với đời sống hiện tại. VHNT không thể tách rời xã hội đương thời.
Thực ra, những thay đổi, những biến động, những vấn đề xã hội, những cái đẹp, cái xấu trong xã hội thời gian qua ở nước ta không phải không có trong VHNT. Nhiều tác phẩm VHNT phản ánh về cuộc sống hiện tại nhưng giá trị hiện thực, giá trị nghệ thuật chưa cao hoặc chưa đạt tới.
Công cuộc đổi mới với tác động của cơ chế thị trường, của xu hướng hội nhập thế giới đã làm thay đổi sâu sắc đời sống vật chất, tinh thần và các mối quan hệ xã hội. VHNT dường như ít đề cập vấn đề này một cách khái quát và cụ thể. Thế giới nội tâm con người trong các nhân vật dường như vẫn chưa phát hiện ra điều mới mẻ. Hầu hết các tác phẩm VHNT phản ánh cuộc sống hôm nay vẫn theo thủ pháp nghệ thuật quen thuộc. Diện mạo hiện thực dường như vẫn còn ở bên lề cuộc sống. Có cái sơ sài thô thiển. Có cái na ná giống người và chuyện ở nước ngoài.
Hiện thực con người Việt Nam trong công cuộc đổi mới vượt qua chính mình để phát triển, hội nhập thế giới chưa rõ, còn mờ nhạt, thiếu sức thuyết phục. Sức sáng tạo ít nên cách thể hiện và nhiều hình mẫu nhân vật vẫn theo lối mòn. Tình yêu phải gắn với tình dục với tay ba, tay tư (?!). Giám đốc phải bụng to trán hói, hay nông dân phải đen đúa khờ khạo (?!). Ngay cả vấn đề đấu tranh chống tham nhũng hay vấn đề bảo vệ trật tự an toàn xã hội là những chuyện hấp dẫn cũng thể hiện một cách giản đơn, thiếu chiều sâu, thiếu thuyết phục.
Ai cũng biết, sự ra đời của một tác phẩm VHNT có giá trị cao không phải là điều đơn giản. Yếu tố tài năng sáng tạo có vai trò hết sức quan trọng. Đó là yếu tố đủ. Và, để có những tác phẩm VHNT đỉnh cao về cuộc sống hôm nay rất cần sự hỗ trợ các hội VHNT, các cơ quan chức năng, chính quyền các cấp và toàn thể xã hội. Chúng ta cần có những phương án, phương pháp phát hiện tài năng trẻ, hỗ trợ, bồi dưỡng và tạo điều kiện tốt nhất để tài năng phát triển.
TRẦN VĂN
