Ngày 14-6, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp - Luật Đầu tư tổ chức hội thảo “Điều kiện kinh doanh (ĐKKD): Nhận diện và kiến nghị”. Theo Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, ngày 1-7 tới đây, ĐKKD được quy định tại các thông tư sẽ vô hiệu nếu không nâng cấp lên thành nghị định. Thời điểm 1-7 đến gần, các bộ, ngành đang vội vã, cấp tập nâng cấp thông tư lên nghị định. Thế nhưng, theo đánh giá của các chuyên gia, doanh nghiệp, việc nâng cấp hiện nay mang màu sắc cơ học hơn là rà soát, bãi bỏ các ĐKKD không còn phù hợp. Điều này đang gây nhiều lo ngại về việc sẽ cản trở sự phát triển của doanh nghiệp.
Không rà soát cắt bỏ mà còn... “đẻ” thêm ĐKKD
Theo ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI, quyền tự do kinh doanh đã được thể hiện khá mạnh mẽ trong Hiến pháp 2013 khi quy định mọi người có quyền tự do kinh doanh ngành nghề pháp luật không cấm. Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư năm 2014 đã hiện thực hóa quyền trong Hiến pháp bằng những quy định đột phá đặc biệt liên quan đến quyền kinh doanh. Những ngành nghề cấm, kinh doanh có điều kiện đã được minh bạch hóa với danh mục 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Và, luật cũng quy định, ngày 1-7, các ĐKKD ở thông tư sẽ không có hiệu lực nếu không được nâng cấp lên thành nghị định.
Chính phủ cũng đã thể hiện quyết tâm về quyền tự do kinh doanh, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp thể hiện qua Nghị quyết 19 về cải thiện môi trường kinh doanh nâng cao năng lực cạnh tranh, Nghị quyết 35 về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020. Tuy nhiên, nhiều thách thức phải đối mặt hiện nay là ĐKKD còn chằng chịt, rắc rối với gần 6.000 ĐKKD tại 267 ngành nghề. Trong đó, có đến 3.000 quy định ở văn bản không đúng thẩm quyền theo luật. Điều lo ngại là dù sau khi Luật Đầu tư 2014 ra đời, “nhiều bộ vẫn ban hành ĐKKD”. “Rõ ràng, việc rà soát sắp xếp các ĐKKD là không dễ khi mà các bộ vẫn “vô tư” ban hành các ĐKKD. Chính vì lẽ đó, việc rà soát ĐKKD dù đang được triển khai nhưng chưa đạt như kỳ vọng. Bởi lẽ, các bộ ngành “hình như” nâng cấp một cách cơ học từ thông tư lên nghị định mà chưa đánh giá tính hợp lý các ĐKKD. Điều này dẫn đến nguy cơ phức tạp thêm ĐKKD không cần thiết, vì các ĐKKD vẫn như cũ, chưa loại bỏ”, ông Lộc nói.
Đủng đỉnh trong việc rà soát ĐKKD dù Luật Đầu tư đã có hiệu lực để rồi “vắt chân lên cổ” khi thời hạn 1-7 sắp tới, cùng với việc xây dựng kiểu rút gọn, không lấy ý kiến, không công khai trên website, theo ông Lộc, chất lượng văn bản quy định ĐKKD là rất đáng quan ngại.
Còn theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế (VCCI), do thời hạn gấp nên nhiều nghị định được xây dựng mà không đăng dự thảo trên mạng, không gửi lấy ý kiến doanh nghiệp, không tổ chức hội thảo, không đánh giá tác động, không tổng kết thi hành, không kiểm soát thủ tục hành chính, không bản thuyết minh, không bản giải trình, tiếp thu ý kiến. Tính đến 31-5, trong tổng số 49 nghị định thì chỉ có 38 nghị định đã trình Chính phủ, còn 11 nghị định chưa trình. Trong số đó, chỉ có 24 nghị định lấy ý kiến VCCI. Còn cơ quan thẩm định là Bộ Tư pháp thì thẩm định 44 nghị định chỉ trong 1 tuần. Minh họa cho việc chất lượng các dự thảo nghị định trình lên Chính phủ là đáng lo ngại, ông Tuấn nêu ví dụ và đặt câu hỏi: “Trong nội dung dự thảo nghị định kinh doanh nón bảo hiểm, ngoài việc đưa các quy định của thông tư lên nghị định, dự thảo còn bổ sung thêm nhiều điều kiện kinh doanh khác như có hệ thống phân phối, nhà xưởng, trang thiết bị sản xuất... Vì sao nội dung quy định đã đủ mà dự thảo lại bổ sung thêm điều kiện kinh doanh mới? Liệu có cần thiết đăng ký kinh doanh đối với nón bảo hiểm không, hay chỉ cần bảo đảm chất lượng nón mà thôi?”.
Trái luật nhưng vẫn tồn tại, khó bỏ
Theo luật sư Trương Thanh Đức, thành viên Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư, không cần phải chờ đến ngày 1-7 mà thực tế hàng ngàn ĐKKD đang được quy định tại các thông tư trong khoảng 10 năm qua đều là trái luật. Lý do, ngay từ khoản 5, điều 7 về “Ngành, nghề và ĐKKD”, Luật Doanh nghiệp năm 2005 đã quy định rõ: “Bộ, cơ quan ngang bộ, HĐND và UBND các cấp không được quy định về ngành, nghề kinh doanh có điều kiện và ĐKKD”. Trước đó, Luật Doanh nghiệp năm 1999 và các hướng dẫn cũng đã quy định rõ, các văn bản quy phạm pháp luật do các bộ, ngành hoặc các cấp chính quyền địa phương ban hành mà không căn cứ vào luật, pháp lệnh, nghị định quy định về ngành, nghề kinh doanh có điều kiện và ĐKKD các ngành, nghề đó đều không có hiệu lực thi hành. Sau 16 năm, số giấy phép con, tức ĐKKD do các bộ, ngành và chính quyền địa phương ban hành trái luật không những không giảm đi mà còn không ngừng tăng vọt với con số lên đến vài ngàn ĐKKD trái luật.
Ông Nguyễn Am Hiểu, Trọng tài viên Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), băn khoăn: Có nên luật hóa hay nghị định hóa các thông tư hay không khi mà dự thảo có quá nhiều vấn đề? Ông Hiểu phân tích, nếu đưa các vấn đề bất hợp lý thành nguyên tắc để áp dụng chung thì vô cùng nguy hiểm khi mà các ĐKKD đặt ra có nhiều quan điểm trái chiều. Do đó, cần thiết phải có một cơ chế phản biện và chứng minh về những điều kiện đặt ra. Còn theo ông Trần Hữu Huỳnh, Chủ tịch VIAC, đáng lẽ các vấn đề liên quan đến ĐKKD phải bàn 2 năm trước khi mà Luật Đầu tư được thông qua. Thế nhưng, vấn đề này không được các bộ, ngành quan tâm để đến nay, theo yêu cầu lại cấp tập soạn thảo, nâng cấp. “Vấn đề này hay ảnh hưởng đến quyền lợi của doanh nghiệp nhưng lại không có đề tài tiến sĩ nào nói về điều này, trong khi lại có những đề tài kiểu về lời ăn tiếng nói của chủ tịch xã, phường”, ông Huỳnh chua xót ví dụ.
Đánh giá về thực tế hiện nay, ông Đậu Anh Tuấn, cho rằng, trong quá trình soạn thảo ĐKKD, ban soạn thảo cần phải lấy đủ ý kiến của cả các doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp nhỏ. Phải tính chi phí đầu vào tối thiểu, khả năng gia nhập thị trường của doanh nghiệp mới; tính xem có bao nhiêu doanh nghiệp đang tồn tại đáp ứng được quy định mới. Có như vậy công tác đánh giá tác động của ĐKKD mới đi vào thực chất.
NGỌC QUANG
