Cuộc khởi nghĩa Ba Tơ thành công đã đánh dấu mốc son lịch sử và tạo đà cho phong trào cách mạng ở tỉnh Quảng Ngãi, Liên khu 5 và cả nước phát triển mạnh mẽ, giành được những thắng lợi to lớn để giải phóng dân tộc. 70 năm đã trôi qua, những con người một thời góp sức lực và trí tuệ làm nên lịch sử người còn, người mất. Dẫu vậy, tinh thần đoàn kết và ý chí sắt đá vì độc lập - tự do, giải phóng nhân dân khỏi gông cùm nô lệ vẫn còn âm vọng mãi…
Hy sinh vì Tổ quốc
Trong số 17 đồng chí trực tiếp đánh chiếm đồn Ba Tơ năm ấy hiện chỉ còn Trung tướng Nguyễn Đôn và Đại tá Phạm Hương (tức Xuân) còn sống. Trung tướng Nguyễn Đôn năm nay 97 tuổi, Đại tá Phạm Hương năm nay cũng đã ở tuổi 95. Hai con người từng vào sinh ra tử ở vùng rừng núi Ba Tơ giờ mỗi người sống một nơi.
Đại tá Phạm Hương hiện ở phường Trương Quang Trọng (TP Quảng Ngãi), còn tướng Nguyễn Đôn sống tại phường Hải Châu (TP Đà Nẵng). Tuy không thường xuyên gặp nhau do tuổi cao sức yếu, khó khăn đi lại nhưng mỗi khi nhắc đến những đồng đội, những kỷ niệm về năm tháng từng “nếm mật nằm gai” luồn rừng lội suối cùng tụ nghĩa tại núi Cao Muôn đứng dưới cờ Tổ quốc tuyên thệ “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”… Đại tá Phạm Hương cười khà, bảo rằng: “Chẳng thể diễn tả hết niềm vui ngày khởi nghĩa Ba Tơ thắng lợi. Anh em trong đội mỗi khi gặp nhau là giơ tay chào: Hy sinh vì Tổ quốc”.
Đội du kích Ba Tơ tuyên thệ dưới chân núi Cao Muôn 70 năm về trước. Ảnh tư liệu Bảo tàng Ba Tơ.
Còn với Trung tướng Nguyễn Đôn, ông bảo những ngày đầu mới thành lập, Đội du kích có 17 người trực tiếp tham gia đánh chiếm đồn quân Pháp, sau đó đã tăng lên 28 người. Với mỗi cán bộ, chiến sĩ đội du kích Ba Tơ, tình yêu Tổ quốc như hòa trong huyết mạch. Chỉ ba ngày sau khi khởi nghĩa thành công, Đội du kích Ba Tơ ngược dòng sông Liêng hướng về núi Cao Muôn để xây dựng căn cứ cách mạng.
Đồng chí Phạm Hương nhớ lại: “Thiếu ăn, thiếu nước, thiếu muối, thiếu lương thực nên phải giết thịt con ngựa, anh em ai cũng ứa nước mắt”. Nhận được mật báo Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng Minh, không thụ động chờ lệnh của Ủy ban toàn quốc, Tỉnh ủy Quảng Ngãi chớp thời cơ phát động ngay tổng khởi nghĩa. Đội du kích Ba Tơ nhanh chóng chia làm nhiều mũi tiến công đã đánh chiếm các cứ điểm ở bốn huyện miền núi Ba Tơ, Minh Long, Sơn Hà, Trà Bồng, xóa bỏ hệ thống chính quyền của địch và tiến mạnh về đồng bằng, góp phần giải phóng Quảng Ngãi.
Trung tướng Nguyễn Đôn nhớ lại những ngày chỉ huy cuộc khởi nghĩa Ba Tơ.
Bài học đoàn kết
Khi cuộc khởi nghĩa Ba Tơ nổ ra, tướng Nguyễn Đôn là Chính trị viên Đội du kích Ba Tơ, một trong ba lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. 70 năm đã trôi qua, bài học về sự đoàn kết để làm nên cuộc khởi nghĩa thắng lợi vẫn còn tươi mới trong ông và ông bảo đoàn kết sẽ có giá trị tồn tại vĩnh viễn. Đoàn kết mà ông nhắc đến lúc đó chính là của người Kinh và người Thượng (đồng bào Kinh và đồng bào Hre) trên dãy Trường Sơn hùng vĩ. Bởi nếu không có sự đoàn kết, đồng lòng đi theo Đảng, đi theo tiếng gọi của cách mạng và không nhất tề xông lên để cướp đồn Tây thì cuộc khởi nghĩa Ba Tơ cũng sẽ như những cuộc khởi nghĩa trước đó đi vào bế tắc.
Đội du kích Ba Tơ được núi rừng, đồng bào che chở. Chúng tôi bùi ngùi xúc động khi nghe câu chuyện kể cách đây 70 năm về tình đồng chí, nghĩa đồng bào. Phụ trách công tác vận động quần chúng tiếp tế lương thực cho đội du kích nên đồng chí Phạm Hương càng thêm thấm thía tấm lòng của mẹ Thía. Mẹ đem đến cho anh em rổ khoai do chính tay mẹ đi mót về, trong khi bếp nhà mẹ đã lạnh lâu ngày. Anh em một mực từ chối, nhưng mẹ vẫn nài nỉ đến mức như trách móc, giận hờn nên đội phải nhận. Hay như già Run, dù bị địch cứa cổ đến chảy máu để buộc già khai tung tích của Đội du kích Ba Tơ, già vẫn dõng dạc: “Tao già rồi, tao chết cũng được. Nhưng tao chết đi, con cháu tao sẽ tiếp tục đứng lên đánh giặc”.
Thế mới có câu chuyện, Đội du kích Ba Tơ và đồng bào cùng nhau làm lễ ăn thề theo phong tục “cúng trời, cúng đất”, cùng nhau “đánh Nhật, đuổi Tây”, nếu ai làm sai lời thề sẽ bị cách mạng, nhân dân và “Giàng” xử phạt.
Nhắc đến chặng đường hành quân năm xưa, Đại tá Phạm Hương ngâm nga: Du kích Ba Tơ qua làng/Thổi bùng thôn xóm làng quật khởi… Ông bảo câu thơ được trích từ bài trường ca “Một thuở dậy đất trời” của nhà thơ Phong Đăng mà ông thích nhất. Tinh thần quật khởi đó tăng nhanh. Lực lượng từ 17, 28 đồng chí ban đầu chưa đầy một tuần sau đã phát triển thành một tổ chức tập trung với hơn 2.000 người (chưa kể lực lượng dự bị hùng hậu của đội gồm du kích, tự vệ bán vũ trang với hàng vạn người ở khắp các xóm làng). Chính sự đoàn kết một lòng dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đảng đầu tiên ấy đã viết nên trang sử vẻ vang trong cuộc Tổng tiến công Cách mạng mùa thu tháng Tám năm 1945 lịch sử.
HÀ MINH
