Động lực tăng trưởng mới cho vùng Đông Nam bộ và cả nước

Hình thành cực tăng trưởng đủ sức cạnh tranh

Mới đây, tại lễ ký kết hợp tác giữa UBND TPHCM và Tập đoàn công nghệ AMD (Hoa Kỳ), nhiều ý kiến từ lãnh đạo trung ương và địa phương đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc mở rộng không gian phát triển đô thị. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, việc tổ chức lại không gian phát triển theo vùng là một xu thế không thể đảo ngược.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, thay vì phát triển dàn trải trên 63 tỉnh thành, Việt Nam chuyển sang mô hình 34 vùng động lực, tập trung nguồn lực để hình thành những cực tăng trưởng đủ lớn, đủ sức cạnh tranh với khu vực. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, mô hình siêu đô thị công nghệ cao mà TPHCM đang hướng tới có thể trở thành điểm thử nghiệm đầu tiên cho tư duy phát triển theo vùng.

Điểm nhấn trong đề án hợp nhất là sự phân vai rõ nét, mang tính chiến lược giữa 3 địa phương. TPHCM sẽ giữ vai trò là trung tâm tài chính, công nghệ cao và đổi mới sáng tạo, nơi hội tụ các hoạt động nghiên cứu, phát triển (R&D), giáo dục chất lượng cao và kinh tế số. Bình Dương đảm nhận vị thế là trung tâm sản xuất công nghiệp hiện đại, với nền tảng là hàng chục khu công nghiệp lớn, môi trường đầu tư minh bạch và năng lực tiếp nhận dòng vốn FDI mạnh mẽ. Trong khi đó, Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ phát triển thành trung tâm logistics, cảng biển và năng lượng, khai thác lợi thế cảng nước sâu và vị trí địa lý chiến lược.

Nhìn nhận chung về vấn đề này, TS Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia, cho rằng, việc tổ chức lại không gian phát triển theo hướng phân vai chức năng giữa TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu là một bước đi đúng đắn.

Theo TS Cấn Văn Lực, TPHCM cần tập trung giữ lại các ngành sử dụng hàm lượng chất xám cao như tài chính, công nghệ, thương mại điện tử xuyên biên giới và đổi mới sáng tạo. Những lĩnh vực này không đòi hỏi nhiều diện tích đất nhưng có giá trị gia tăng lớn và tạo ra sức lan tỏa mạnh mẽ. Ngược lại, các ngành sản xuất truyền thống, chế biến, chế tạo, thâm dụng lao động và hạ tầng có thể được chuyển dần về Bình Dương để giảm áp lực hạ tầng cho đô thị trung tâm.

Cũng phải nói thêm, Bình Dương hiện là điểm sáng của cả nước về thu hút FDI với hơn 4.400 dự án và tổng vốn đăng ký trên 42 tỷ USD. Đây là nơi có hệ thống hạ tầng công nghiệp phát triển bậc nhất, đã sẵn sàng đón nhận làn sóng đầu tư chuyển dịch từ các nước phát triển, nhất là khi các nhà đầu tư ngày càng quan tâm đến mô hình “sản xuất thông minh”.

Ông Phạm Văn Việt, Tổng Giám đốc Công ty Việt Thắng Jeans, chia sẻ, việc mở rộng và chuyên sâu hóa các khu công nghiệp không chỉ giúp doanh nghiệp gia tăng tỷ lệ nội địa hóa mà còn giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (EU).

Còn với Bà Rịa - Vũng Tàu, thế mạnh lớn nhất nằm ở cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải, hiện đã có khả năng tiếp nhận tàu container lên tới 214.000 tấn và kết nối trực tiếp với các thị trường châu Âu, Bắc Mỹ.

Theo ông Lê Viết Phúc, Phó trưởng Ban Quản lý các khu công nghiệp Bà Rịa - Vũng Tàu, chỉ trong nửa đầu năm 2025, tỉnh đã thu hút hơn 1,57 tỷ USD vốn đầu tư và tỷ lệ lấp đầy đất khu công nghiệp đạt gần 70%. Địa phương này cũng đang hướng đến mô hình phát triển khu công nghiệp sinh thái, tích hợp năng lượng tái tạo và công nghệ số, sẵn sàng đóng vai trò là trạm trung chuyển xuất nhập khẩu chính của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

Tạo chuỗi giá trị liên vùng từ sản xuất đến xuất khẩu

Một trong những lợi thế vượt trội của mô hình siêu đô thị tích hợp là năng lực logistics được tổ chức liên vùng. Theo đánh giá của giới chuyên gia, việc kết nối Cái Mép - Thị Vải với hệ thống cảng Cát Lái, Hiệp Phước tại TPHCM và các trung tâm logistics tại Bình Dương sẽ tạo ra mạng lưới vận tải liên hoàn, giúp giảm thời gian giao hàng quốc tế từ 7 ngày xuống còn 2-3 ngày. Cùng với đó, chi phí logistics - vốn đang chiếm tới 18%-20% giá thành sản phẩm tại Việt Nam - sẽ được kéo giảm xuống mức dưới 12%, tương đương các nền kinh tế phát triển.

Ông Nguyễn Ngọc Hòa, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM, cho biết, năng lực giao nhận và hậu cần hiện là rào cản lớn đối với hàng Việt Nam khi cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Việc tổ chức không gian logistics theo cụm liên kết vùng sẽ tạo điều kiện cho doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể tiếp cận các dịch vụ tiêu chuẩn cao, tăng tốc độ quay vòng đơn hàng và giảm áp lực chi phí. Đặc biệt, với lĩnh vực nông sản chế biến, đây là yếu tố sống còn khi mà các yêu cầu về thời hạn giao hàng, kiểm soát nhiệt độ và chứng nhận xuất xứ đang ngày càng nghiêm ngặt.

Trong khi đó, các địa phương đang tích cực chuyển đổi sang mô hình logistics xanh, giảm phát thải carbon và áp dụng công nghệ tự động hóa. TS Cấn Văn Lực nhận định thêm, nếu được đầu tư đúng hướng, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải có thể vươn lên trở thành trung tâm trung chuyển container lớn nhất khu vực Đông Nam Á, ngang tầm Singapore và Busan (Hàn Quốc). Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng, để làm được điều đó, cần có sự điều phối chiến lược giữa các địa phương và sự nhất quán trong quy hoạch cấp vùng, tránh tình trạng phát triển manh mún như hiện nay.

Tạo hiệu ứng tích cực, lan tỏa mạnh mẽ

Việc Tập đoàn AMD - một trong những tên tuổi lớn trong lĩnh vực vi mạch bán dẫn của Hoa Kỳ - chọn TPHCM làm nơi đặt Trung tâm R&D duy nhất tại Đông Nam Á không chỉ là tín hiệu tích cực mà còn là lời khẳng định về tiềm năng của vùng kinh tế này.

Với doanh thu hàng chục tỷ USD mỗi năm, vốn hóa thị trường hơn 200 tỷ USD và mạng lưới hoạt động trên toàn cầu, AMD đại diện cho làn sóng đầu tư công nghệ cao thế hệ mới. Sự hiện diện của những “đại bàng công nghệ” như AMD có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ đến các doanh nghiệp trong nước, nhất là trong lĩnh vực đào tạo nhân lực, chuyển giao công nghệ và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Ở cấp độ chính sách, TPHCM đang tích cực chuẩn bị về hạ tầng thể chế, chuyển đổi số và đào tạo nguồn nhân lực. Các khu công nghệ cao, trung tâm đổi mới sáng tạo và hệ thống đại học nghiên cứu đang được liên kết lại để hình thành hệ sinh thái khoa học công nghệ quy mô lớn. Bên cạnh đó, các tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu cũng đang đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, mở rộng khu công nghiệp và chuẩn bị các gói chính sách ưu đãi để đón làn sóng đầu tư chiến lược.

Ông Trần Lệ Nguyên, Phó Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Tập đoàn KIDO, cho rằng, đây là thời điểm vàng để Việt Nam bứt phá. Nếu chỉ duy trì tư duy hành chính phân tán như trước đây, rất khó để có không gian phát triển đủ lớn. Tuy nhiên, nếu có thể hiện thực hóa đề án siêu đô thị vùng, thì không chỉ các doanh nghiệp trong nước mà các nhà đầu tư toàn cầu cũng sẽ có thêm niềm tin vào khả năng cải cách của Việt Nam.

Đề án hợp nhất tỉnh Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu và TPHCM không chỉ đơn thuần là sự điều chỉnh địa giới hành chính mà là bước khởi đầu cho một chiến lược phát triển quốc gia dài hạn. Bằng cách tổ chức không gian kinh tế theo hướng tích hợp - phân vai rõ ràng, mô hình siêu đô thị công nghệ cao có thể tạo ra động lực tăng trưởng mới cho cả vùng Đông Nam bộ và cả nước. Với 3 trụ cột: tài chính - công nghệ, sản xuất công nghiệp và logistics cảng biển, đây sẽ là vùng kinh tế có khả năng dẫn dắt Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo.