Hiện nay, ở Mátxcơva cũng như nhiều thành phố khác của Nga, hàng ngày, quan sát tại các nhà ga tàu điện ngầm, người ta thấy hàng chục ngàn người chủ yếu là thanh niên Hồi giáo da sẫm, một số có râu quai nón, một số mặc quần áo truyền thống Trung Á, nhưng tất cả đều ốm, hốc hác trong trang phục rẻ tiền tạo nên đặc trưng của lao động di cư nghèo ở Mátxcơva.
Các nhà kinh tế cho rằng nếu lao động nhập cư biến mất, toàn bộ nền kinh tế của Nga sẽ đứng trước nguy cơ sụp đổ. Lao động nhập cư xuất hiện tại mọi nơi, nhất là ở những thành phố lớn. Họ là lực lượng chủ lực ở các công trường xây dựng, chợ, kho bãi, nhà hàng và các dịch vụ đô thị khác. Hầu hết, đều không muốn đối đầu với người Nga bản xứ. Tổng thống Nga Vladimir Putin từng nhiều lần ca ngợi đóng góp của người nhập cư, xem đó là một thành phần làm nên một quốc gia “đa chủng tộc, giàu tinh thần nhân văn”. Ông cũng nhắc nhở mọi công dân không nên phân biệt sắc tộc. Theo các cơ quan chức năng Nga, hiện có khoảng 1,8 triệu người nước ngoài làm việc hợp pháp tại Nga và ít nhất 3 triệu người đang làm việc bất hợp pháp, chủ yếu là ở khu trung tâm như Mátxcơva. Một số chuyên gia ước tính con số thực tế có thể còn cao hơn nhiều.
Với những người ở các khu vực như Trung Á hay Bắc Kavkaz còn nghèo, tỷ lệ thất nghiệp cao lại bị đe dọa khủng bố, Mátxcơva và nhiều thành phố khác trở thành sự lựa chọn hàng đầu. Hơn nữa, trong giai đoạn Tổng thống Putin cầm quyền những năm đầu thế kỷ 21, kinh tế Nga bắt đầu trỗi dậy và Mátxcơva cùng nhiều thành phố của Nga trở thành nơi cung cấp rất nhiều cơ hội việc làm phổ thông. Trong khi đó, tỷ lệ sinh của Nga ngày càng giảm kể từ những năm 1990 đã đẩy Nga vào một cuộc khủng hoảng nhân lực, nhất là trong các ngành công nghiệp, nông nghiệp và lực lượng vũ trang. Trong thập kỷ tới, các chuyên gia nhân khẩu học ước tính lực lượng lao động bản địa của Nga sẽ giảm hơn 12 triệu người. Nói nôm na là cứ 100 người Nga hết tuổi lao động thì chỉ có 50 người đến tuổi lao động thay thế.
Các khu phố ngoại ô trở thành nơi người nhập cư tập trung thường sống thành những cộng đồng riêng, không nhiều thì ít có những va chạm với người dân địa phương. Người nhập cư thường sống trong điều kiện rất khó khăn, thường lên đến 40 người trong một căn hộ và họ không theo các quy chuẩn thường thấy ở Mátxcơva. Ở Nga lại không có chương trình đặc biệt để giúp họ hội nhập vào xã hội khiến họ ngày càng lạc lõng và dễ trở thành đối tượng tấn công của các nhóm quá khích. Vụ bạo động chống người nhập cư tại huyện Biryulyovo, ngoại ô Mátxcơva, vào trung tuần tháng 10 bắt đầu khi một người đàn ông Slav Nga bị đâm chết trong cuộc tranh cãi với một người nhập cư từ Azerbaijan.
Ở một khía cạnh khác, Nga đã khởi động chương trình khuyến khích phụ nữ Nga có thêm con, chống uống rượu và hút thuốc, thúc đẩy thể dục thể chất giúp tăng tỷ lệ sinh sản. Nhiều nhà nhân khẩu học Nga cho biết hiện đã có cải thiện trong chỉ tiêu dân số trong thập kỷ vừa qua, bao gồm giảm tỷ lệ tử vong và tăng khả năng sinh sản. Nhưng trước mắt, Nga vẫn phải cần đến lao động nhập cư. Bài toán khó là làm thế nào để hạn chế lao động nhập cư bất hợp pháp, mặt khác phải tạo nhiều điều kiện để người nhập cư hòa nhập hơn nữa vào xã hội, giảm xung đột với người bản địa.
KHÁNH MINH
